هنرهای سنتی ایران،قلمدان

دسته: علوم انسانی
بازدید: 104 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 1092 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 35

تحقیقی پیرامون هنرهای سنتی ایران،قلمدان در 35 صفحه ورد قابل ویرایش

قیمت فایل فقط 4,000 تومان

تحقیقی پیرامون هنرهای سنتی ایران،قلمدان در 35 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                  صفحه

1- قلمدان در زمانهای گذشته............................................................................... 1

2- مقوای قلمدان و شیوه ساختن آن.................................................................... 5

3- قلمدان خام در دست نقاش.............................................................................. 7

4- بوم سازی قلمدان............................................................................................ 9

5-جعبه قلمدان...................................................................................................... 13

6- محتویات قلمدان- اندازه قلمدان....................................................................... 13

7- اقسام قلمدان.................................................................................................... 15

8- فهرست منابع و مأخذ...................................................................................... 34

قلمدان در زمانهای گذشته

قلمدان از سه قرن پیش كه وسایل تحریر به صورت امروزی وجود نداشت، بهترین وسیله فراگیری خواندن و نوشتن و مهمترین عامل تشویق مردم در آموختن خطاطی و خوشنویسی بود. هنرمندان سعی داشتند قلمدانها را طی سه قرن اخیر زیباتر و نفیس تر ساخته و به صاحبان ذوق و هنر و طالبان علم و ادب عرضه دارند.

نكته ای كه در اینجا قابل ذكر است، استفاده از قلمدان در روزگاران گذشته، برای حفظ قلمهای نیی تراشیده شده درون آن بود تا مانع شكستن آنها شود. دواتی فلزی از برنج، نقره یا طلا در داخل قلمدان قرار داشت. مضافاً اینكه علاوه بر چند قلم چاقوی قلم تراش، قاشق كوچك آب دوات، قط زن و قیچی باریك هم در قلمدان گذارده می شد.

در ایران باستان از وجود پدیده ای به نام قلمدان اطلاعی در دست نیست ولی بعد از اسلام كاربرد قلمدان برای كارهای تحریری معمول بود و در مكتب ها و مدرسه ها و مراجع دیوانی از آن بهره گیری می شده است (البته قلمدان هایی در دوران ساسانیان به صورت مشبك و غیر مشبك از فولاد و مفرغ بود و نقره كوبی و طلاكاری شده است).

قلمدانهایی كه پیش از سدة نهم هجری ساخته می شده بر دو نوع بوده است؛ چوبی و فلزی كه نوع چوبی آن بیشتر ساده و گاهی با منبت كاری همراه بوده و نوع فلزی آن اكثراً از فولاد ساخته می شده، به ساده و مرصع تقسیم می گردیده است.

قلمدانهای فولادی مرصع طلاكوب و گوهر نشان جنبه اشرافی داشته و بر روی بعضی از آنها آیات قرآنی یا اشعاری به صورت كنده كاری دیده شده است.

در دورة تیموری به موازات ترقی هنرهای تزئینی از قبیل مینیاتورسازی (نگارگری) و خطاطی و تذهیب و صحافی می توان حدس زد كه قلمدان سازی نیز تحولی توأم با ترقی یافته و به علت توجه خاصی كه شاهان و شاهزادگان و دولتمردان زمان نسبت به هنر خوشنویسی داشته اند این وسیلة نگارش، جنبه هنری و تزئینی پیدا كرده باشد.

ترقی قلمدان مقوایی نقشدار از اواخر دوران صفوی آغاز و در اواخر عصر قاجار پایان پذیرفته است. آنچه از قلمدانهای دوران صفوی به نظر می رسد از تاریخ 1070 هجری به بعد بوده است.

از ویژگی های قلمدان دورة صفوی، استواری و مرغوبیت مقوا و تفاوت سبك وزنشان و گل بته و كم تصویر بودن آنها در مقایسه با دوره های بعد است و از حیث اندازه و شكل نیز، قلمدان معمولی صفوی قدری بزرگتر و مسطح تر از قلمدان متعارف عصر قاجار می باشد. در دیوارة زبانه برخی از آنها نیز گاهی معرق كاری با چرم دیده می شود.

تك صورت سازی ایستاده از شاهان و شاهزادگان صفوی با جامه های معمول آن زمان و تصویر بانوان زیبا در حالت ایستاده و نشسته و و لمیده (با جاذبه نگارگری) و همچنین نقش كاخهای آن عصر و دورنما و پلها و خیابانهای مشجر و تصویرهای نیم تنه ای اشخاص در بدنة دو طرف قلمدان از جمله ویژگیهای دوران صفویست كه مورد تقلید نقاشان دوره های بعد نیز قرار گرفته ولی به پایه كارهای ممتاز این زمان نرسیده است.

در دورة (زندیه) هر چند از نظر افزایش تاثیر سبك اروپایی در نقاشی قلمدان، رگه های تحولی به چشم می خورد اما تقلید از استادان نام آور پیشین به طور كلی رایج و معمول بوده و آثار این دوره را حقیقت باید دنباله مكتب صفوی دانست. از این روی است كه قلمدانهای این دوران تا حدی از اصالت سبك صفوی بی بهره نیست و بیننده صاحب نظر را به یاد شیوة آن زمان می اندازد. سبك زندیه در قلمدان نگاری تا اوایل دورة قاجاریه (قرن سیزدهم) ادامه دارد و از میانه های این عصر مكتب، بر روی دلبستگان خود باب آشنایی می گشاید و هنرمندان و هنرآموزان خویش را به پژوهندگان با ذوق می شناساند در این مكتب تنوع و نوآوری بنابر مقتضیات عصر كه از آن جمله رفت و آمد با دنیای غرب است به نحو چشمگیری پدیدار و سبكهای گوناگون با سلیقه های جوراجور، از سوی استادان نامی به تجلیگاه هنر عرضه می گردد. این تنوع و تجدد هم در شیوه كار و هم در طرح موضوع (سوژه) به ظهور می رسد و به حدی گسترش می یابد كه پژوهنده را به ترقی خاصی كه در هنر قلمدان به وجود آمده است متوجه می سازد.

در این دورة سبك معمول به سه گونه تقسیم می شود: ایرانی سازی، فرنگی سازی، سبك میانه در شیوه ایرانی سازی، روش نقاشان قلمدان این بوده است كه در چهره پردازی و جامه سازی و تجسم بخشیدن منظره ها، بكار خود رنگ ملی و اصالت ایرانی و هندو باین جهت موضوع كار خود رنگ ملی و اصالت ایرانی دهند و به این جهت موضوع كار خود را از تجلیات و شئون زندگی مردم ایران و محتوای فرهنگ و ادبیات فارسی و داستانهای ملی و عرفانی و مذهبی و رویدادها و جنگهای تاریخی برمی گزیده اما همچنان كه برخی از رهروان این طریق سعی داشته اند ابتكاری در شیوة انتخاب شده خود به ظهور رسانند بعضی دیگر به تقلید پرداخته، در دنباله روی یا اكمال طرز پیشگامان خود قدم زده اند.

در سبك فرنگی سازی، استادان دلبسته به این شیوه تصویر زنان و مردان را با آرایش و پوشاك اروپایی می ساخته و از باسمه های فرنگی و تابلوهای نقاشان بزرگ ایتالیا و غیره الهام می گرفته و گاه در گزینش موضوع نیز از آنان تقلید می نموده اند.

در شیوة میانه استادان این سبك كوشیده اند كه بین دو روش نامبرده آمیزشی پدید آورند و از مزایای هر دو سبك برای جلوه بخشیدن به آثار خود بهره برداری نمایند و مسلم است كه برخی از آنان در این كوشش و پویش موفق بوده اند.

در دوره قاجار گل و بوته و پرنده‌سازی و تقسیم‌بندیهای آن در سطح رویین و سطوح‌ جانبی قلمدان تنوع یافته و در كار بعضی از استادان گل و بوته‌ساز متأخر گرایشی به سبك اروپایی دیده می‌شود. نقش فندق به برگهای پهن رگه دار توأم با گل و برگ‌، از جمله كارهای رایج در میان گل و بوته‌سازان است. همچنین در پرنده‌سازی بویژه پروانه حالات مختلف مرغان و پروانگان بر روی شاخه گلها و اقسام آنها در اقلام ریز و درشت تازگیهای را بنظر بیننده می‌رساند.

در دوره قاجار هنر قلمدان از جهات مختلف پیشرفت نموده و مكتب‌های گوناگون پیدا كرده و استادان بزرگی در چهره‌سازی و تذهبی و زرنشان و گل بوته به ظهور رسیده‌اند كه هر یك در جای خود فردی شاخص و هنرمندی ممتاز بشمار می‌روند و در راه بالا بردن سطح این هنر ملی گامهای بلند برداشته‌اند.

مقوای قلمدان و شیوه ساختن آن

قلمدان خام یعنی ساده و بی‌نقش از جنس مقوا ساخته می‌شده و قالبی چوبی به شكل خود داشته و به دو شیوه فراهم می‌شده است یا از خمیره مقوا یا از كاغذ.

برای تهیه مقوا از خمیر:

كاغذهای (باطله) را در یك ظرف بزرگ (تغار) خیس كرده، پس از آنكه بصورت خمیره كاغذ در می‌آمده با مختصری كتیرا و كمی شیره و سریش می‌آمیخته‌اند، بعد برای آماده كردن زبانه قلمدان یا قسمت درونی، قالب چوبی ساخته شده به شكل قلمدان را (به هر ابعادی كه مورد نظر بوده) برداشته به جدار جانبی آن صابون مالیده آنگاه با كاغذ خشك بدون چسب دور تا دور جدار را می‌پوشانده‌اند به گونه‌ای كه قالب چوبی در میان كاغذهای پیچیده به دور خود آزاد باشد. سپس از خمیره تهیه شده با تدبیر خاص به نظر مساوی اطراف قالب را بر روی كاغذی كه سریش مالیده‌اند پر می‌كرد. و بعد از آنكه بصورت نیمه خشك درمی‌آمده با تخته‌ای صاف به اطراف قالب ضربه می‌زده‌اند تا خمیر فشرده گردد و پس از خشك شدن كامل، با سوهان چوبسازی زبر، بصاف كاری آن می‌پرداخته پس از آماده كردن قالب چوبی 24 برگ كاغذ مغزدار و مرغوب با ضخامت معمولی را كنار می‌گذاشته، نخست دوازده برگ آنها را یكان یكان روی هم چسبانده بر قالب قلمدان می‌پیچیده‌اند و بوسیله سوهان چوب‌سای، در وضعی كه كاغذ نیمه خشك بوده به آن ضربه‌های متوالی می‌زده‌اند سپس سریش با شیره آمیخته شده را روی كاغذ می‌مالیده‌اند تا سوراخهای ریزریز آن كه بر اثر ضربه زدن پیدا شده پر شود بعد از آن (مغزی) را كه عبارت از سه لا كاغذ بهم چسبیده بوده روی كاغذهای قبلی می‌چسبانده و پس از خشك شدن به وسیله چاقوی تیزی لبه آن را برش می‌داده تا چهار طرف كاغذ برش تیز و یكنواخت پیدا كند سپس 12 لای دیگر یا كمتر (با در نظر گرفتن ضخامت مساوی به همان ترتیب روی آن چسبانیده می‌شده و بعد صافكاری و دهانه بری وی بدانگونه كه در مقوای خمیره ذكر شده انجام می‌گرفته است.

اقسام قلمدان

قلمدان ساده: قلمدان ساده همان قلمدان خام است كه شكل مقوایی بدون نقش و نگار می‌باشد ولی برای اینكه صورت ظاهر خوشایندی داشته باشد روی قلمدان خام را بوم به رنگ دلخواه كشیده، چند بار روغن كمان می‌زده و پس از خشك شدن مورد استفاده قرار می‌داده‌اند. اینگونه قلمدان برای كسانیكه كار تحریری زیاد داشته و قلمدان ارزان قیمت می‌خواسته‌اند ساخته می‌شده است.

قلمدان ساده با بوم مرغش یا زرك: این نوع قلمدان همان قلمدان ساده است كه بوم آن با مرغش یا زرك ساخته شده است و امتیاز قلمدان ساده، درخشندگی و تلألوی آن است كه مرهون مرغش و زرك می‌باشد و به این جهت از قلمدان ساده گرانتر است.

قلمدان ساده با نقوش زرین: قلمدان ساده را گاه با نقوش زرین زیور می‌بخشیده‌اند و در این مورد برای اینكه نقشهای طلایی بر روی قلمدان جلوه‌ خوبی پیدا كند رنگ بوم را با تجربه‌هایی كه داشته‌اند مناسب انتخاب می‌كرده‌اند. نقش اینگونه قلمدانها، گاه طلااندازی اسلیمی و خطایی و گاه تشعیر زرین بوده است.

قلمدان ساده معرق نقره‌كوب: گاهی قلمدان ساده را با نقره معرق‌كاری می‌كرده‌اند به این ترتیب كه نقشهای اسلیمی و ختایی را به شكل نقره‌كوب در سطح قلمدان جای می‌داده‌اند و بطور معمول بوم این قلمدانها سیاهرنگ بوده است.

قلمدان تذهیب: تذهیب عبارت است از تلفیق طلا و رنگهای مختلف با تحریر مركب كه اطراف گل و برگهای ختایی و چنگها و اسلیمی‌ها را از هم مجزا و مشخص می‌كند. این هنر از مهمترین هنرهای زیبایی ماست كه دقت و ریزه‌كاری و رعایت‌های فنی در آن به حد اعلا مخلوط گردیده است و با طرحهای گوناگون زینت افزای سر لوح كتابها و در و دیوار بناها مجلل تاریخی و حواشی و زمینه‌های بسیاری از نگاره‌ها (مینیاتورها) و نقوش دیگر شده است.

ترقی هنر تذهیب «زرین كاری» در دوره تیموری و صفوی از لحاظ فنی به حد كمال خود رسیده و نمونه‌های باقیمانده از آن دو عصر چه در سر لوح قرآنها و كتابها و چه بر طاق و رواق بناهای تاریخی از مأثر درخشان هنری به شمار می‌رود.

در اواخر عهد صفوی هنر تذهیب رو به انحطاط رفته ولی در دوران قاجار از حیث تنوع و ابتكار و بكار رفتن سلیقه‌های مختلف و ریزه‌كاری هنری،‌ تذهیب بار دیگر پیشرفت كرده و سبكهای گوناگون در مكتب شیراز و اصفهان ارائه شده است.

تذهیب روی قلمدان اقسام مختلف داشته و هر چند گاهی از برخی جهات شبیه به سر لوح كتابها بوده ولی اساساً مكتب مستقلی داشته و ویژگیهای خود را حفظ كرده است. در اینگونه قلمدان استاد مذهب پس از بوم زدن بدن در غلاف طرح تذهیب خود را در سطح قلمدان و بدنه‌های جانبی آن پیاده می‌كرده و سپس چند نوبت روغن كمان می‌زده است.

سبك تذهیب در قلمدان بستگی به تخصص مشخص مذهب در یكی از سبكهای معمول داشته و بیشتر درمكتب شیراز و اصفهان و تهران ساخته شده است.

قلمدان تذهیبی گاهی نیز با نقش ترنج و سر ترنج و گاه با ترنج و كتیبه عرضه می‌شده است.

قلمدان تذهیب با گل و بته: گاهی بر روی یك قلمدان، دو استاد كار می‌كرده‌اند یكی مذهب و دیگری گل و بته‌ساز. در این نوع قلمدان یك یا سه قاب با خطوط زرین  مشخص می‌گردیده است آنگاه استاد مذهب تمام بدنه قلمدان را تذهیب می‌كرده و پس از اتمام آن استاد گل و بته ساز در داخل قابهای مذكور طرح گل و بته یا گل و مرغ یا گل و فندق را می‌ساخته است. بدیهی است كه چنانچه مذهب در گل و بته‌سازی نیز دست داشته هر دو كار بوسیله یك استاد انجام می‌پذیرفته است.

قلمدان تذهیب و صورت: اینگونه قلمدان چنان بوده كه پیش از تذهیب، یك قاب بیضی شكل در میانه سطح بدنه‌اش ترسیم می‌شده و پس از تذهیب كاری قلمدان بوسیله استاد مذهب نقاش دیگری كه در تصویرنگاری چیره‌دست بوده،‌ چهره شخصیت مورد نظر خود را در قاب ترسیم شده روی قلمدان می‌پرداخته است. گاهی هر دو كار تذهیب و تصویر به وسیله یك استاد انجام می‌پذیرفته. قلمدان تذهیب و صورت گاهی با منظره‌سازی توأم بوده و مناظر مورد نظر در دو جانب غلاف در قابهای بیضی ترسیم می‌گردیده است. گاهی نیز قلمدان به جای یك صورت چند صورته ساخته شده است.

قلمدان زرشان: هنر زرنشان‌سازی از پیوسته‌ها و منضمات تذهیب است و آن عبارت است از ترسیم گلهای ختایی و چنگهای زرین تاج خروس و ستاه‌ نشان كه بوسیله اسلیمی‌های زیبا با هم پیوستگی پیدا می‌كند و با قلم‌گیریهای نازك و مزدوج «دوگانه» نمایان و چشمگیر می‌گردد. زرنشان انواع مختلف دارد كه از آن جمله گل ختایی و خوشه‌انگوری و ستاره‌ای مشهور است.

زرینه كاران چابك دست مخصوصاً‌در دوره قاجار این هنر را با ابداع طرحهای گوناگون بسیار پردامنه ساخته‌اند. غیر از قلمدانهایی كه بدون نقوش دیگر تماماً زرنشان‌سازی می‌شده در همه قلمدانهای دیگر از گل و مرغ و تصویر و شبیه‌سازی و غیره در حواشی و كناره‌های قابهای تصاویر در هر قلمدان سبز زرنشان به كار می‌رفته و بدون آن قلمدان ناقص بوده است.

بدنه قلمدانهای زرنشان از این هنر گرانبار بوده و بوسیله استادان توانا به سلیقه‌های مختلف بر روی بوم‌های ساده و رنگین ساخته می‌شده و به قلمدان جلوه و زیبایی خاص می‌بخشیده است.

زرنشان قلمدانهای عالی و گرانبها در درجه ممتاز بوده و لازمه نفاست آن به شار رفته است.

هنر گل و بته‌سازی: هنر گل و بته‌سازی كه شامل گل و مرغ و گل و فندق‌سازی نیز می‌شود یكی از رشته‌های نقاشی‌ آبرنگ در مكتب «ایرانی‌سازی» می‌باشد كه از دوران صفوی آغاز شده و تا این زمان مراحل مختلفی را پیموده و در سبكهای دلپذیر و گوناگون چهره‌گشایی و جلب توجه نموده است.

در دوره صفویه بیشتر استادان این هنر به ساختن تك بته‌های ظریف و شاخه گلهای لطیف در كنار هم روئیده است دست زده و كمتر طرحهای بزرگ را برای پدید آوردن گل و بته انتخاب می‌كرده‌اند.

قلمدان هفت گنبد

اینگونه نقاشی قلمدان مشتمل بر ترسیم صحنه های داستان هفت گنبد بهرام گور است كه شاعر بزرگ، حكیم نظامی آنرا در بهرام نامه به رشته نظم كشیده است. در این نقشبندی، نقاش بزم بهرام را با كنیزك چینی در هفت گنبد، برنگهای مختلف ترسیم كرده و از رقص و پایكوبی رقاصان و ساز و آواز رامشگران و همچنین با ده پیمایی بهرام و معاشقات وی صحنه هایی را نشان داده است.

نقاشی قلمدان هفت گنبد مستلزم استادی و مهارت بسیار بوده و كمتر كسی از نقاشان توانسته است حق مطلب را در این موضوع ادا كند. از جمله استادانی كه اینگونه قلمدان را هر چه نیكوتر پرداخته اند اسماعیل نقاشباشی و سید محمد امامی و كاظم بن نجفعلی را می توان نام برد.

قلمدان مجلس یوسف و زلیخا: داستان یوسف و زلیخا كه در قرآن مجید به اختصار ذكر گردیده از جمله قصه های مذهبی است كه شاعران بزرگ جهان (جامی) و (ناظم هروی) و دیگران آن را به شعر درآورده و نقاشان دورة تیموری و صفوی صحنه پردازی این سرگذشت دلنشین را در كتابهای مربوطه بر عهده گرفته اند. در نقاشی قلمدان نیز برخی از استادان، این قصه را از آغاز تا پایان بر قلمدان نقش زده و تمام قسمتهای بدنه آن را اختصاص به این داستان داده اند و این پدیده ای هنری به نام (قلمدان یوسف و زلیخا) نامبردار شده است. پاره ای از این قلمدانها طوری با چاشنی معمولی آمیخته شده است كه بیننده را با مشاهده آن به عالم تقدس رهنمون می گردد.

قلمدان تمبر پوش: سازندگان قلمدان گاهی پس از آماده كردن آن، طبله اش را به جای نقاشی با تمبر باطل شده می آراسته اند، چون این قلمدانها در عین زیبایی، از هنر نقاشی بهره ای نداشته است، از اهمیت زیادی برخوردار نبود و بدرد كاتبان حرفه ای می خورده است.

قیمت فایل فقط 4,000 تومان

برچسب ها : تحقیق پیرامون هنرهای سنتی ایران،قلمدان , پروژه پیرامون هنرهای سنتی ایران،قلمدان , مقاله پیرامون هنرهای سنتی ایران،قلمدان , دانلود تحقیق پیرامون هنرهای سنتی ایران،قلمدان , پیرامون هنرهای سنتی ایران،قلمدان , هنرهای سنتی , ایران , قلمدان