صنعت مسافرت و جهانگردی

دسته: جغرافیا
بازدید: 63 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 140 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 234

فصل اول تعاریف و مفاهیم جهانگردی صنعت مسافرت و جهانگردی به عنوان بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین صنعت در دنیا به حساب می‌آید بسیاری از كشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می‌دانند صنعت جهانگردی در سراسر دنیا، به ویژه در كشورهای در حال توسعه، كه شكل‌های دیگر اقتصادی مانند تولید یا استخراج م

قیمت فایل فقط 8,900 تومان

 صنعت مسافرت و جهانگردی

فصل اول: تعاریف و مفاهیم جهانگردی

صنعت مسافرت و جهانگردی به عنوان بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین صنعت در دنیا به حساب می‌آید. بسیاری از كشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می‌دانند. صنعت جهانگردی در سراسر دنیا، به ویژه در كشورهای در حال توسعه، كه شكل‌های دیگر اقتصادی مانند تولید یا استخراج منابع طبیعی به صرفه نیست، بسیار مورد توجه می‌باشد.

مردم به دلیل متعدد و مختلفی به مسافرت می‌روند. رشد سریع و قدرتمند جهانگردی در مدتی نسبتاٌ كوتاه، باعث شده است كه تأثیر فراوانی بر مسافرت‌های تجربی بگذارد. در ابتدا، مسافرت و جابه‌جایی به مكان‌های دور، بعید به نظر می‌رسید و از نظر مالی بیشتر مردم توانایی این كار را نداشتند. میهمانخانه‌ها و رستوران‌هایی در نقاط مختلف به صورت یكی از اقلام عمده بودجة شهرهای بزرگ درآمدند م همگی درصدد ایجاد مكان‌هایی كنار فرودگاه‌ها راه‌های اصلی و مناطق روستایی برآمدند. خدمات مهمی كه ‌آژانس‌های مسافرتی و دست‌اندركاران و متصدیان امور مسافرتی ارائه می‌دادند، و كارهایی را كه دفاتر گردشگری در بخش دولتی انجام می‌دادند و سرانجام فناوری پیشرفته، همه باعث شدند كه مسافران بالقوة كنونی بتوانند سفرهایی سالم، بی‌خطر، آرام و لذت‌بخش انجام دهند.

تعریف« مسافرت و جهانگردی »

نیاز به ارائه تعریفی از واژگان فنی

بحث درباره اصطلاحات و واژگانی فنی كه در این صنعت پویا مورد استفاده قرار می‌گیرند، حائز اهمیت است. بیشتر لغت‌نامه واژة ساده مسافرت[1] را عمل جابه‌جایی تعریف كرده‌اند، كه البته در مفهوم جهانگردی این واژه تعریف دیگری دارد. با توجه به هدف این كتاب، مسافرت بدین گونه تعریف می‌شود: «عمل جابه‌جایی به خارج از جامعه برای تجارت یا تفریح و نه برای انجام كار روزمره یا تحصیل» (گی، ماكنز و چوی، 1989، ص12)[2]. برای این كه مسافرت نوعی صنعت به حساب آید، باید در سایة این گونه فعالیت‌ها نوعی ارزش اقتصادی ایجاد شود.

با درك واژگان و مفاهیم اصولی كه در محتوای مسافرت و صنعت جهانگردی به كار برده می‌شود، چارچوبی ارائه می‌شود كه بیشتد بحث‌های مربوط به این صنعت بر اساس آن است. به علت ناملموس بودن ماهیت این صنعت، از نظر واژه‌شناسی، تعریف عمومی ارائه شده كه از جهات مختلفی حائز اهمیت است.

با استانداردشدن واژگان از جانب دست‌اندركاران و گروه‌های ذی‌ربط این اطمینان به وجود می‌آید كه از اصطلاحات و عبارت‌های مشابهی استفاده شود و مانع از هر نوع تحریف و سوءتفاهم گردد. از این رو، تعریفی واحد برای دست‌اندركاران و مدیران اجرایی مناطق یا كشورهای مختلف این صنعت كه می‌خواهند دربارة مسائل جهانگردی و مسافرت بحث كنند، بسیار ضروری است.

گذشته از این، برنامه‌ریزان با داشتن تعریف‌های استاندارد جهت اتخاذ تصمیمات تجاری قادر خواهند بود كه از داده‌های مقایسه‌ای استفاده كنند. به هر حال، نمی‌توان فرض را بر این گذاشت كه تعریف واحدی مورد قبول همگان واقع شود. در نیمة اول قرن بیستم، ورود و خروج مسافران و جهانگردان در بسیاری از كشورها به ندرت ثبت می‌شد و اگر هم این كار انجام می‌گرفت روش ثبت از كشوری به كشور دیگر فرق می‌كرد. در ضمن شمارش نهایی این مسافران و جهانگردان، به علت وجود تعریف‌های مختلفی از جهانگردان، امكان نداشت و فقط از روی گذرنامه های افراد خارجی امكان این ثبت ایجاد می‌شد.

 سرانجام، با ارائه تعریف استانداردی از این صنعت، پژوهشگران جهانگردی، دربارة صنعت مربوطه مفروضات علمی قابل اتكایی ارائه دادند؛ از این رو، این صنعت به سرعت گسترش یافت، به صورتی كه پژوهشگران جهانگردی، تصمیم‌گیرندگان بخش عمومی و مدیران اجرایی بخش خصوصی را ترغیب كردند كه باعث شود این صنعت نقش فوق‌العاده‌ای در سیستم اقتصاد جهانی ایفا كند. صنعت جهانگردی به عنوان یك رشته آموزشی و علمی نوین هنوز فاقد تحقیقاتی است كه در سایر رشته‌های بازرگانی مشاهده می‌شود. پس از پذیرفتن تعریف استاندارد، پژوهشگران می‌توانند با شرایط بهتری داده‌های مقایسه‌ای را جمع‌آوری كنند و در این زمینه تحقیقات معنا‌دارتری ارایه كنند.

تعریف جهانگردی

در مارس 1993، كمسیون آمار ملل متحد، تعریف ارائه شده از جهانگردی توسط سازمان جهانی جهانگردی را پذیرفت. بر اساس این تعریف، جهانگردی عبارت است از: «مجموع فعالیت‌های افرادی كه به مكان‌هایی خارج از محل زندگی و كار خود به قصد تقریح و استراحت و انجام امور دیگر مسافرت می‌كنند و بیش از یك سال متوالی در آن مكان‌ها نمی‌مانند.»

این تعریف، به بعد «تقاضا»ی جهانگردی توجه و تأكید دارد. تعاریف ارائه شده از جهانگردی معمولاٌ هر دو بعد «عرضه» و«تقاضا»ی جهانگردی را مد نظر قرار می‌دهد. تعاریفی كه متوجه بعد «عرضه» جهانگردی هستند، بر محصولات و خدمات ارائه شده به جهانگردان متمركز می‌باشند؛ در حالی كه تعریف‌های مربوط به بعد «تقاضا»ی جهانگردی بر رفتار جهانگردان و آنچه آنان دارند و جستجو می‌كنند، تمركز می‌كنند.

جهانگردی، اگر چه یك بخش اقتصادی محسوب می‌شود، اما فعالیت اقتصادی چند بخشی است. به همین علت اقتصاددان و دولتمردان، طبقه‌بندی و هماهنگ كردن آن را بسیار مشكل می‌یابند. تعیین محدودة جهانگردی در كلیت، در واقع مشكل و دشوار است و به همین علت فعالیتی است كه هم تعریف آن و هم مدیریت آن بسیار دشوار است.

به جهانگردی باید از دیدة تعاملی بین عرضه و تقاضا نگریست؛ طراحی و توسعة یك محصول، به منظور مرتفع ساختن یك نیاز. همین تعامل است كه آثار اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی و دیگر آثار را تعریف می‌كند.

راه‌های بسیاری برای بررسی فعالیت جهانگردی وجود دارد. یك راه این است كه جهانگردی را به سه مرحله تقسیم كنیم:

        ·آنچه پیش از ترك خانه روی می‌دهد (مطالعة مواد تبلیغاتی یعنی آگهی‌ها و …، انتخاب مقصد، خرید و…)

        ·آنچه در راه رفتن به مقصد معین شده و برگشت از آنجا روی می‌دهد (مسافرت، عزیمت، ورود).

        ·آنچه كه در مقصد برای مسافر اتفاق می‌افتد (خاطرات و رضایتمندی‌ها، نارضایتی‌ها و دلخوری‌ها).

تعاریف

سازمان جهانی جهانگردی[3](كه بسیاری از دولت‌ها در آن عضویت دارند) راهی را برای ارائه تعریفی عمومی از جهانگردی نشان داده است. در سال 1991، سازمان جهانی جهانگردی و دولت كانادا كنفرانس بین‌المللی دربارة مسافرت و آمارهای جهانگردی در اتاوا، كانادا تشكیل دادند كه نظر و پیشنهاد‌هایی مربوط به جهانگردی (تعریف و طبقه‌بندی آن) ارائه دادند. تعاریفی كه در زیر آمده‌اند مبتنی بر تعریف‌هایی هستند كه سازمان جهانی جهانگردی از جهانگردی و جهانگردان ارائه نموده است:

        ·جهانگردی[4]: به عمل فردی كه به مسافرت می‌رود و در آن مكان كه خارج از محیط زندگی وی است برای مدتی كمتر از یك سال جهت تفریح، تجارت و دیگر هدف‌ها اقامت نماید، گفته می‌شود.

        ·جهانگرد[5]: (بازدید كننده یك شبه): كسی كه حداقل یك شب در یك اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید، به سر برد.

        ·گردشگر یك روزه[6] (جهانگرد): گردشگری كه شب را در یك اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید به سر نمی‌برد (مسافرت یك روزه).

        ·بازدیدكننده[7] : كسی كه به محلی غیر از محل زندگی خود به مدتی كمتر از 12 ماه مسافرت كند و هدف از ماندنش كسب درآمد، در آن محل سفر كرده، نباشد.

        ·مسافر[8] : كسی كه بین دو یا چند مكان سفر كند (سازمان جهانی جهانگردی، b1995، ص17).

شكل و نوع مسافرت

همان‌گونه كه بازدیدكنندگان (مسافران) متفاوت هستند، شكل و نوع مسافرت نیز متفاوت است، كه البته به شخص مسافر، مقصد و انگیزه مسافرت بستگی دارد؛ برای مثال، مسافرت‌های خارجی و داخلی، درون منطقه‌ای و برون‌منطقه‌ای و درون مرزی و برون‌مرزی.

 جهانگردی بین‌المللی و گردشگری داخل كشور (بین‌المللی و داخلی)

از دیدگاه سازمان جهانی جهانگردی بین‌المللی[9]با گردشگری داخلی[10]متفاوت است و به محدودة مرزی كشور مربوط می‌شود. ولی این بدان معنی نیست كه هر مسافر بین‌المللی، یك بازدیدكننده تلقی شود. مسافر كسی است كه برای خارج شدن از محل سكونتش، سفر می‌كند؛ برای مثال كارگری كه برای كار از مرز خارج می‌شود بازدیدكننده محسوب نمی‌شود. جهانگردی بین‌المللی همیشه، در وهله اول، از نظر اقتصادی مدنظر قرار می‌گیرد، زیرا این شكل گردشگری نقش مهمی در بازرگانی و جریان ارزی ملت‌ها بازی می‌كند.

گردشگری داخلی نیز تحت‌الشعاع جهانگردی بین‌المللی است، با وجود این تصور بر این بود كه گونه مسافرت‌ها اثر بین‌المللی ندارند و به آمارهای تجاری همان كشور مربوط بوده و اهمیت دارند. بدیهی است كه این دو گردشگری رابطه تنگاتنگی با هم دارند. مسافران تحت تأثیر شرایط محیطی قرار می‌گیرند، و با توجه به عوامل خارجی مانند رشد نسبی درآمد واقعی، تفاوت قیمت بین كشورها و سیاست بین‌الملل، مسافرت‌های داخلی جای خود را به جهانگردی بین‌المللی می‌دهند و یا بر‌عكس. در چند دهة گذشته، در بسیاری از كشورهای غربی روزهای تعطیل تبدیل به سفرهای بیرون شهری شده‌اند و این به علت بالا رفتن استاندارد زندگی و كسب درآمد‌های اضافی است؛ در حالی كه در كشورهای در حال توسعه گردشگری داخلی افزایش یافته است (سازمان جهانی جهانگردی،b1995، ص34)

مسافرت‌های منطقه‌ای

منطقه به بخش كوچك جغرافیایی از یك ناحیه گفته می‌شود كه با شاخصی معین یا با چارچوب مرجعی موثق مشخص می‌شود. در تحقیقات جهانگردی منطقه را به سه دسته تقسیم می‌كنند. نخست، موقعیت جغرافیایی منطقه كه برای مثال می‌توان به مناطق «شمال» یا «شرق» اشاره كرد. دوم، نواحی (مناطق) اداری، مانند «استانx». سوم منطقه‌ای كه از نظر فیزیكی در برگیرندة طبیعت بیشتری است، برای مثال «حوزه دریاچه» یا «حوزة اقیانوس‌ آرام». از نظر در دسترس بودن و قابل استفاده بودن می‌توان به چند دسته‌بندی دیگر اشاره كرد، برای نمونه «منطقه روستایی» یا «منطقه ساحلی». مقصود از مسافرت‌های بین منطقه‌ای، مسافرت‌هایی است كه بین مناطق مختلف صورت می‌گیرد، حال این مناطق در یك استان یا ایالت، یك كشور و یا در مناطق مختلف دنیا باشد. از طرفی، مسافرت‌های درون منطقه‌ای به مسافرت‌هایی كه در داخل یك منطقة مشخص صورت می‌گیرد؛ اطلاق می‌شود (حال این منطقه بومی باشد یا در سطح بین‌المللی). برای مثال، می‌توان به مسافرت‌های بین كشور‌های آسیای شرقی اشاره كرد.

گردشگری درون مرزی یا برون مرزی

در هر حوزه‌ای متناسب با منطقة مورد نظر (منطقة بومی، كشوری یا گروهی از كشورها) سه نوع جهانگردی دسته می‌شود:

        ·گردشگری داخلی، به ساكنان منطقه‌ای خاص می‌شود كه فقط در منطقة مربوطه سفر می‌كنند (مانند بازدیدكنندگان).

        ·گردشگری درون مرزی[11]، به افرادی غیر از ساكنان منطقه‌ای خاص گفته می‌شود كه مانند بازدیدكنندگان از محل دیدن می‌كنند.

        ·گردشگری برون مرزی[12]، افراد ساكن یك منطقه كه به منطقه‌ای غیر از منطقة سكونت خود سفر می‌كنند.

اگر معیار سنجش را كشور قرار دهیم می‌توان عبارت‌های جهانگردی «داخلی»، «درون‌مرزی» و«برون مرزی» را به روش‌های مختلفی تركیب كرد و سه دسته‌بندی زیر را ارائه داد:

        ·گردشگری داخلی[13]، كه شامل گردشگری داخلی و درون‌مرزی می‌شود.

        ·گردشگری ملی[14]، كه شامل گردشگری داخلی و گردشگری برون‌مرزی می‌شود.

        ·جهانگردی بین‌المللی[15]، كه شامل گردشگری درون‌مرزی و برون‌مرزی می‌شود.

باید توجه داشت كه این عبارت‌‌ها (درون مرزی، برون مرزی، داخلی، ملی و جهانگردی بین‌المللی) بر مبنای معیار قرار دادن كشور به عنوان مرجع سنجش، ارائه شده‌اند. در ضمن، بعضی مناطق از نظر سیاسی، كه از كشور كوچك‌تر هستند و با ایالت فرق می‌كنند، نیز بدین گونه دسته‌بندی می‌شوند. مانند جامعه مشترك‌المنافع پوارتوریكو و جامعه مشترك‌المنافع جزایر شمالی ماری‌یانا كه هر دو بخشی از ایالات متحده آمریكا می‌باشند (سازمان جهانی جهانگردی، b1995، ص27).

فصل دوم: تاریخچة مسافرت و جهانگردی

از آن جا كه مسافرت و جهانگردی به قدمت تمدن است، تاریخ نشان می‌دهد كه مسافرت همیشه با تجربه‌های خوشایندی همراه نبوده است. در این قسمت به طور خلاصه مروری بر تكامل تاریخچه جهانگردی از عهده باستان تا دنیای امروز انجام می‌شود و چالش‌های پیش روی جهانگردی در حالی كه دنیا پا به هزاره جدید می‌گذارد، مورد بررسی می‌گیرد.

عهد باستان

مردم تمدن‌های ماقبل تاریخ با انگیزه به دست آوردن غذا، دوری از خطر و نقل مكان به آب‌و‌هوای مساعد، مسافرت می‌كردند. با افزایش مهارت و كسب فنون، نیاز انسان به زندگی بدوی و خانه بدوشی كاهشی یافت و دیگر با انگیزة تجارت و معاملة كالا، مسافرت می‌كرد. از آنجا كه امپراطوری‌های عهد باستان در قاره‌های آفریقا، آسیا و خاورمیانه ایجاد شدند، زیربنای اقتصادی به وجود آمد كه باعث ایجاد جاده و راه‌های آبی و هم چنین وسایل نقلیه‌ای برای سهولت راه شد. اولین مسافرت‌های رسمی دولتی از جانب حكام مناطق مختلف بود كه نمایندگان خود را به مكان‌های دوردست اعزام می‌كردند تا جنگ‌های قبیله‌ای را اداره كنند و از شهروندان مالیات و خراج بگیرند. در دورة حكومت خانواده‌های سلطنتی در مصر، مسافرت با قصد تجارت و تفریح انجام می‌گرفت، كه این گونه مسافرت‌ها رونق زیادی یافت و در نتیجه در مسیرهای طولانی و شهر‌ها برای پذیرایی از مسافرانی كه بین قرارگاه‌های دولت مركزی و مناطق خارج از قلمرو مسافرت می‌كردند، میهمانخانه‌هایی ساخته شد. در دوره اوج اقتدار امپراطوری آسوری مفهوم مسافرت گسترش یافت و وسایل و تشكیلاتی برای مسافرت‌های ارتشی ایجاد شد، جاده‌سازی بسیار گسترش یافت و در نقاط مختلف علامت‌‌های خاصی نصب گردید تا فواصل مشخص شوند. ایرانیان كه امپراطوری آسوری را شكست دادند، اقدام به توسعة سیستم راه‌سازی نمودند و كالسكه‌هایی ساختند كه در مسافرت و حمل‌و‌نقل به كار گرفته می‌شوند.

 یونانیان باستان در دو مرحله، باعث پیشبرد و توسعة مسافرت و جهانگردی شدند. نخست، با گسترش ضرب سكه كه دیگر مسافران مجبور نبودند به خاطر معاوضه كالاهای خود با كالاهای مورد نظر، آن كالاها را به مقصد مورد نظر ببرند. دوم، با گسترش زبان یونانی در سراسر حوزه مدیترانه كه باعث شد مسافران بتوانند به راحتی با یكدیگر ارتباط برقرار كنند. از آن جایی كه بیشتر شهر‌ها و شهرك‌های یونان كنار ساحل قرار داشتند، اصولاٌ مسافرت‌ها به وسیله خطوط دریایی انجام می‌شدند. مسافرت‌های دولتی رونق زیادی نداشتند، زیرا سیستم اداره شهر به گونه‌ای بود كه باعث استقلال این امپراطوری شد. یونانیان علاقه بسیاری به بازدید از شهر‌ها به ویژه آتن، داشتند؛ در ضمن آنها از مسافرت برای تماشای جشن‌های مذهبی لذت می‌بردند و می‌كوشیدند مسابقات المپیك را كه هر چهار سال یكبار برگزار می‌شد، ببینند.

زمانی كه امپرطوری روم به اوج قدرت رسید، طبقه اشراف‌زاده حاكم، سرگرم تفریح در دوره‌ای نسبتاٌ آرام بودند. آنها همانند یونانیان از مراسم مذهبی و ورزشی لذت می‌بردند و بدین منظور به نقاط مربوطه مسافرت می‌كردند. اشراف‌زادگان روم علاوه بر دیدن جاهای دیدنی از یونان نیز بازدید می‌كردند. فردی به نام پوسانیاس كه اهل یونان بود در 170 میلادی كتاب ده‌جلدی به نام راهنمای یونان منتشر كرد تا باستانی، مجسمه‌ها، داستان‌ها، و افسانه‌هایی كه دربارة این آثار وجود داشت، توصیف گردید. برعكس، اهالی روم به مصر مسافرت می‌كردند تا از مجسمة ا‌بو‌الهول و اهرام ثلاثه دیدن كنند. از آن جایی كه اسكندریه شهر بزرگ و پایتخت بود، و اشراف روم در آن جا به سر می‌بردند، ملیت‌های مختلفی از جمله مصری‌ها، یونانیان، یهودیان، حبشه‌ای‌ها، هندی‌ها و سوری‌ها به آن مكان روی آورده و آن جا را محل دادوستد و تفریح خود قرار دادند. آسمان مصر همیشه آفتابی بود و آب و هوای گرم و خشكی داشت؛ از این دو، رومی‌ها مجذوب این مكان شدند. شهروندان امپراطوری روم باستان به خرید از مكان‌های دور علاقه بسیاری داشتند، همان‌گونه كه امروزه جهانگردان علاقه بسیاری به این كار دارند. مسئله پنهان كردن كالاهایی كه از گمرك وارد كشور می‌شد امری عادی بود. كه این وضع هنوز هم ادامه دارد، زیرا در آن زمان 25 درصد واردات به عنوان عوارض گمركی ضبط می‌گردید.

در تمدن‌های آسیایی هم تاریخ بلندبالایی از سیاحت، تفریح و گردش وجود دارد، كه نمونه‌های شناخته شدة آن وجود تفریح‌گاه‌هایی در مناطق خوش آب وهوای چین و ژاپن است. اشراف چینی و میهمانان در فصل تابستان به مناطق خوش آب و هوای سوژو، هنگ‌ژو و سایر مناطق دیدنی می‌رفتند و در ویلاها و عمارت‌های كلاه‌فرنگی خوش می‌گذرانیدند.

قرون وسطی

تجارت و مسافرت در قرون وسطی (دورة پنجم تا چهاردهم میلادی) رونق كمتری داشت، به صورتی كه جاده‌ها تقریباً از بین رفته و شرایط مسافرت بسیار مشكل و حتی خطرناك شد. طی این دوره، دیدار از كلیساهای مسیحیان نخسیتن اولویت مسافرت بود، زیرا صومعه‌های زیادی در نقاط مختلف پراكنده بودند و راهبان و كشیشان مسیحی مردم را تشویق به زیارت این مكان‌ها می‌كردند. در سدة چهاردهم، مسافرت به قصد زیارت به صورت یك پدیدة انبوه و سازمان‌یافته در‌آمد و شبكة بزرگی از سازمان‌های خیریه به كمك طبقات مختلف اجتماعی ایجاد شد. مسیحیان به بیت‌المقدس و روم مسافرت می‌كردند و با وجود این كه این مسافرت‌ها اساس و رنگ مذهبی داشتند، مسافرت‌های تفریحی و اجتماعی هم به حساب می‌آمدند.

در نیمة دوم سدة سیزدهم، ماركوپولو مسیری از اروپا به آسیا تعیین كرد. او در چین، پی به یك سیستم جاده‌ای بسیار عالی، كه برای اولین بار در زمان سلطنت خانواده چو ساخته شده بود، برد، (1122- 1221 قبل از میلاد). ماركوپولو كتاب خود را بر مبنای این سفر نوشت و این كتاب نخستین منبع اطلاعاتی غرب دربارة زندگی شرق در آن دوران قرار گرفت. با اختراع چاپ، كتاب‌ها در این زمینه رونق بسیار یافت، برای نمونه كتاب سرجان مندویل به نام مسافرت در سال 1357 به چندین زبان منتشر شد، كه شرح مسافرت به نقاط دور و نزدیك دنیا، حتی تا آسیای جنوب شرقی به تفصیل در آن آمده است.

نخستین مسافرت كاروانی (دسته جمعی) مربوط به كاروانی است كه در سدة پانزدهم از ونیز به بیت‌المقدس می‌رفت. پیش از شروع سفر از مسافران مبلغ مشخصی برای هزینه‌های سفر مانند رفت و برگشت، غذا، استراحت‌گاه، حیوان برای حمل مسافر و بار و پولی كه به عنوان رشوه باید پرداخت می‌شد، می‌گرفتند. نخستین نمونة (تاریخچه) غذا‌های فوری امروزی را می‌توان در مسیر این مسافرت‌های پرجمعیت مشاهده كرد. فروشندگانی كه انواع غذاها، میوه‌ها، گوشت، ماهی، نان و شیرینی‌جات وا به زوار می‌فروختند، بدین منظور چادر‌هایی در مسید كاروان‌ها زده بودند.

رنسانس

از سدة چهارده تا هفده، بیشتر مسافرت‌ها با هدف كسب دانش و تجربه آموزی انجام می‌شد. در انگلستان، ملكه الیزابت اول برای تربیت و پرورش نمایندگان خارجی مسافرت‌هایی را برای آنها فراهم كرد و دانشگاه‌هایی مانند آكسفورد و كمبریج در انگلستان و سالامانكا در اسپانیا به همراه بورس تحصیلی برای دانشجویان ایجاد نمود. علاوه بر این، جواز مسافرت كه دو تا سه سال اعتبار داشت صادر گردید و بدین وسیله محدودیت‌هایی بر مقدار پول، تعداد اسب و خدمه (معمولاً‌ سه نفر) مشخص شد. برای هر مسافر فقط هنگام خروج از كشور (سفرهای خارجی) گذرنامه‌ای صادر می‌شد و طی هر بار مسافرت به خارج گذرنامه جدید صادر می‌گردید. مسافران پول نقد كمتری حمل می‌كردند و در ازای پول نقد زیاد، از برگ‌های اعتباری كه امروزه به چك‌های مسافرتی معروف‌اند، استفاده می‌نمودند. مسافران دوره الیزابت معمولاً از راه پاریس و فرانكفورت به ایتالیا می‌رفتند. كاروان‌های مسافرتی دورة الیزابت پس از چندی، دارای ساختار و سازمان منظمی گردیدند و آن را «گراند تور» نامیدند. این كاروان‌ها كار خود را در نیمه سدة هفده شروع كردند و با نیمة سدة نوزده پابرجا بودند. بیشتر اعضای این كاروان‌ها برای كسب دانش و تجربه‌های حدید به مسافرت می‌رفتند، معمولاً‌ این افراد از طبقة بالای اجتماع بودند كه برای كسب دانش و فرهنگ مسافرت می‌كردند. اصولاً، پسران خانواده‌های مرفه برای دیدن آثار باستانی، مطالعه و نیز فراگیری علوم معماری و تاریخ به كشورهای خاصی اعزام می‌شدند. گراندتور یك راهنمای سفر داشت كه در سال 1778 توسط توماس نوگنت تهیه شد و پرفروش‌ترین كتاب معرفی گردید.

انقلاب صنعتی

انقلاب صنعتی كه از سال 1750 تا 1850 ادامه یافت، پایه و اساس گردش‌های دسته جمعی را، كه امروز ما با آن آشنا هستیم، به وجود آورد. در این دوره تغییرات اقتصادی و اجتماعی عمیقی به وجود آمد كه از آن جمله مهاجرت كارگران كشاورز از مناطق روستایی و روی آوردن آنها به شهرنشینی بود. انقلاب صنعتی قدرت بخار را كه در قطارها و كشتی ها مورد استفاده قرار می‌گرفت، معرفی كرد. تغییرات اجتماعی، موجب تغییر مشاغل و گسترش طبقة میانی اجتماع گردید و این طبقه توان بیشتری یافت تا بیشتر به تفریح و مسافرت برود؛ در نتیجه افزایش تقاضا برای مسافرت باعث شد كه مسافرت‌های تخصصی طبقة اشراف گراند تور شكل تازه‌ای به خود بگیرد و به مسافرت‌های تفریحی در سطح عمومی تبدیل شود.

در ابتدا مسافرت‌های تفریحی، یك روزه بودند؛ زیرا هم مردم دارای توان مالی زیاد نبودند و هم این كه روزهای كاری هفته پنج روز نبود. در پایان سدة نوزدهم كارگران تعطیلات سالانه داشتند. آنها برای فرار از مناطق شهری آلوده و شلوغ به كنار دریاها می‌رفتند و تعطیلات خود را آن نقاط می‌  گذراندند، كه تا حدی همانند كارهایی بود كه جهانگردان كنونی انجام می‌دهند.

برخی از مكان‌هایی كه تا آن زمان محل تفریح و گردش خانواده‌های ثروتمند و مرفه بود، گسترش یافت و تأسیسات جدیدی به وجود آمد تا بتواند فضای لازم را برای طبقة متوسط جامعه كه رو به گسترش بودند، تأمین نماید. در این مكان‌ها، طبقة متوسط جامعه بازاد بزرگی به وجود آورد (البته در مقایسه با تعداد اندكی از این مكان ‌ها كه در گذشته برای اشراف و ثروتمندان تهیه شده بود.) اگر چه این مسافران جدید هزینه‌های زیادی نمی‌پرداختند، ولی تعداد روزافزون آنها این كمبود را جبران می‌كرد.

جهانگردی نوین

جهانگردی امروز به همراه مجموعه‌ای از تمایلات، حركت،دسترسی یافتن به امكانات و توانایی‌های مالی، مسافرت توده‌ها را امكان‌پذیر ساخت. فناوری‌های نوین مانند خطوط هواپیمایی، كامپیوتر، آدم آهنی و ارتباطات ماهواره‌ای باعث شد كه در سدة بیستم، شیوة زندگی، كار، بازی و تفریح افراد دگرگون شود. پیشرفت فناوری باعث شد كه به دلیل‌های متعددی میزان مسافرت‌های دسته جمعی افزایش یابد كه این دلایل شامل افزایش زمان تفریح، بالارفتن درآمد، پیشرفت ارتباطات دور و ایجاد راه‌های كارآمد حمل و نقلی است.

در حالی كه دنیای امروز پا به هزاره جدید می‌گذارد، تردیدی نیست كه صنعت جهانگردی و مسافرت به صورت یكی از پایه‌های استوار سیستم اقتصاد جهانی درآید. با .جود ركودهای دوره‌ای، شورش‌های سیاسی، جنگ‌ها، نوسانات قیمت و دسترسی به سوخت، بودجه‌ای كه صرف جهانگردی خارجی می‌شود، سه برابر بودجه‌ای است كه صرف امور دفاعی می‌شود. امروزه جهانگردی فقط مختص خانواده‌های ورفه و ثروتمند نیست، بلكه میلیون‌ها نفر از مكان‌های تازه، دیدن كرده و علاقه‌مند به شناخت هر چه بیشتر محیط زندگی خود و كسب تجربیات جدید هستند. در حالی كه عصر جدیدی از جهانگردی آغاز شده اشت و سیر تكاملی خود را می‌پیماید، تعداد زیادی از عوامل برون‌زا بر آن اثر خواهند گذاشت (نمودار 2-1). پیشرفت‌های اقتصادی و مالی، پیشرفت‌های فناوری و نو‌آوری‌ها، مسائل مربوط به محیط زیست از عواملی هستند كه بر بخش اداره مسافرت و جهانگردی و تولید محصولات تأثیر می‌گذارند.

فصل سوم: اجزای تشكیل دهندة صنعت مسافرت

حمل و نقل ساختار‌های زیربنایی

از مسئولیت‌هایی كه در حمل‌ونقل جهانگردی باید مورد توجه قرار گیرد، جابه‌جایی مسافران، رساندن آنان به مقصد و برگرداندن آنها از واه هوا، دریا یا زمین می‌باشد كه همة این تسهیلات و خدمات باید به نحو احسن در جهت توسعه هدف‌های موفقیت ‎آمیز از جانب شركت مربوطه ارائه شود. برای هرچه زودتر رسیدن به این هدف و توسعه جهانگردی‌های بین‌المللی و گردش‌های داخلی باید تسهیلات و پیشرفت پایانه‌های هوایی،‌ بنادر و سیستم حمل‌ونقل مناسب و كافی باعث خواهد شد كه بخش‌های دیگر جهانگردی نیز توسعه یابند. وسایل حمل‌ونقل با شرایط مسافر تغییر می‌كند؛ برای مثال وسیله‌ای كه مسافر از فرودگاه تا محل سكونت اختیار می‌كند یا وسیله‌ای كه برای خارج شدن از هتل و رفتن به رستوران‌های مختلف و تفریح شبانه صرف می‌كند. یا وسیله‌ای كه برای دیدن از جاهای دیدنی مورد استفاده قرار می‌دهد و سرانجام هنگام بازگشت به فرودگاه از چه وسیله‌ای استفاده می‌كند، همه با هم فرق می‌كنند.

مقصود از ساختار زیربنایی سیستم‌هایی است كه در زیر یا سطح زمین قرار می‌گیرند و باعث ایجاد چارچوبی اساسی در تأثیرگذاری بر سیستم‌ های توسعه كارآمد در مناطق شهری،‌صنعتی و جهاتگردی می‌شوند (اینسكیپ، 1991، ص119) . ساختارهای زیربنایی مانند سیستم آبرسانی، نیروی برق، فاضلاب، دفع ضایعات و ارتباطات دور برخی ازاركان اصلی جهانگردی هستند كه باید این نوع خدمات و وسایل به صورت مناست ارائه شوند.

اقامتگاه‌ها و سرویس‌های پذیرایی

تسهیلات جهانگردی كه در فصل 4 خواهد آمد، خدماتی را در زمینة تأمین نیاز‌های اصلی راحتی و كمك به مسافر ارائه می‌دهد. از آن جا كه مسافر از خانة خود دور افتاده است، باید نیاز‌های اولیه وی مانند مكانی برای استراحت، غذا، نوشابه و فروشگاه،‌ تأمین شوند؛ در ضمن، در این مكان‌ها مسائل ایمنی و بهداشتی رعایت شود و به راحتی در اختیار مسافر قرار گیرد.

اقامتگاه

اقامتگاه‌ها یا خانه‌های كرایه‌ای و تسهیلات مربوطه شامل جایی می‌شود كه مسافر شب را در آن جا به سر می‌‌‌‌‌‌برد و اصولاً با توجه به كیفیت اقامتگاه، مقصد و هدف مسافرت، این مبلغ حدود بیست تا سی درصد كل هزینه‌های مسافرت را تشكیل می‌دهد. با توجه به تقاضای مسافران و نوع خواسته‌های آنها، در مقصد مسافران تجهیزاتی چون تختخواب، صبحانه، سالن‌های تفریحی به سبك اروپایی، میهمان‌پذیرهای جوانان، زمین تفریح یا بازی، وسایل بازی بچه‌ها و كشتی های تفریحی وجود دارد. متداول‌ترین اقامتگاه‌ها همان هتل‌ها هستند كه دارای شكل‌ها و گونه‌های متفاوتی می‌باشند. برای نمونه میهمانخانه‌های مجلل در مراكز شهر‌های صنعتی یا میهمانسراهایی كه در اطراف شهرها به نام متل و خانه‌های كرایه‌ای تأسیس می‌شوند. در بیشتر كشورها بین اقامتگاه به ویژه بین هتل‌ها و متل‌ها طبقه‌ بندی و سیستم نرخ‌بندی وجود دارد كه البته این كار مسافران را در امر انتخاب بسیار كمك می‌كند.

غذا و نوشیدنی

تالارهای پذیرایی و جاهایی كه انواع نوشیدنی و خوراكی‌ها را ارائه می‌دهند، از نظر اندازه و ارائه خدمات متفاوت‌اند؛ در برخی از آنها مشتری درمقابل مغاره نوشیدنی را می‌نوشد و گاهی در اتاقكی دنج در گوشه‌ای از طبقات بالای میهمانخانه نوشیدنی صرف می‌كند. یكی دیگر از اقلامی كه در صحنه رقابت موجب می‌شود بازدیدكنندگان مبلغ بیشتری هزینه كنند، همانا، غذا و نوشیدنی است. نوع غذا معمولاً‌در اولویت اول یا دوم برای جلب جهانگردان، مورد توجه قرار می‌گیرد. مكان‌هایی چون لیون، پاریس، رم، هنگ‌كنگ، سانفرانسیسكو، نیواورلئان، در بین شهر‌های دیدنی و بزرگ دیگر، از مكان‌هایی به حساب می‌ آیند كه شهرت جهانی دارند. برخی از جهانگردان ماجراجو بوده و غذاهای خارجی را آزمایش می‌‌كنند. با وجود این، بیشتر جهانگردان ترجیح می‌دهند كه از همان غذاها و نوشابه‌هایی مصرف كنند كه با آنها آشنایی كامل دارند. در نتیجه، نوع غذا باید متنوع باشد تا مسافر بتواند با توجه به بودجه‌ای كه در نظر گرفته است، آن را خریداری نماید.

خدمات جانبی

خدمات جانبی شامل امكان و سهولت خرید و خدماتی می‌شود كه مسافر را در تهیه مایحتاج سفر خود یاری كند. مغازه‌هایی كه مسافران بیشتر به آنها نیاز دارند شامل مغازه‌های دارای سوغات‌های شهر مربوطه، بوتیك‌ها، مغازه‌ لباس شویی، خواربارفروشی‌ها و فروشگاه‌ها می‌ شوند. علاوه بر این خدمات، خدمات دیگری مانند راهنمای سفر، خرده‌فروشی‌های ورزشی و تفریحی و تسهیلات تفریحی مورد نیاز مسافران می‌باشند. این خدمات جانبی نه تنها نیازهای مسافران را تأمین می‌كنند، بلكه موجب می‌شوند تا آنها از سفر خود لذت بیشتری ببرند و تجربه‌های بیشتری بیاموزند. علاوه براین، این نوع تجارت نیز باعث خواهد شد كه فرصت‌های شغلی برای افراد محلی به وجود آید و درآمد‌ها و پول‌های نقد از محل بازدید شده (میزبان) خارج نشود.

سیستم توزیع خدمات و محصولات جهانگردی

می‌توان از زوایای مختلفی به خدمات و كالاهایی كه وسیلة صنعت جهانگردی ارائه می‌شوند، نگاه كرد؛‌ كه از آن جمله می‌توان به بررسی مسافران جهانگرد، محصولات تولیدی از جهانگردان و توزیع مستقیم و غیر مستقیم كالا‌ها و خدمات مربوط به سفر اشاره كرد. همان‌گونه كه در فصل 5 آمده است، اصولاً مشتری به خدماتی مانند بلیت هواپیما، ذخیرة جا در یك وسیله نقلیه دریایی، محل استراحت در هتل و سرانجام وسیلة نقلیه كرایه‌ای، نیاز دارد. مقصود از توزیع مستقیم، خدمت یا وظیفه‌ای است كه محصولی را به مسافر به طور مستقیم ارائه می‌كند. یك توزیع غیرمستقیم نیز شامل آژانس‌های مسافرتی، سازمان یا فرد تشكیل دهندة تورهای مسافرتی، افراد و كانال‌های ویژه‌ای كه حال ممكن است نقش واسطه را برای رساندن محصول به مشتری به طور مستقیم بازی كنند یا خیر، می‌شود. این كانال‌های توزیع كننده خدمات، معمولاً متصدیان صنعت جهانگردی و مشتریان را به هم مرتبط می‌سازند.

نقش بخش خصوصی و بخش عمومی در جهانگردی

زمانی چنین تصور می‌شد كه جهانگردی به علت معامله‌ها و فعالیت‌هایی كه به جهانگردی مربوط بود و سود و پاداش‌هایی كه از این كار حاصل می‌شد، به بخش خصوصی مرتبط است. تصور بر این بود كه این وظیفة بخش خصوصی است كه مسئولیت تهیه و توسعه خدمات و محصولات به بازدیدكنندگان را بر عهده بگیرد. در این زمان بخش دولتی (عمومی) كه از جانب دولت ایجاد شد، تصمیم گرفت كه به علت بااهمیت بودن این صنعت از نظر اقتصادی، به ویژه از نظر اشتغال زایی و منبع بزرگ درآمد مالیاتی،‌ نگرش خاصی به این صنعت داشته باشد و مقداری از بودجه را صرف سرمایه گذاری در این زمینه كند، تا توجه سرمایه گذاران خصوصی را جلب نماید. امروزه، این صنعت از جانب بخش‌های خصوصی رشد و توسعه چشم گیری داشته است و در سازمان‌های بزرگ و كوچك دولتی، مراكزی را در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای و ملی تشكیل داده‌اند؛ البته سازمان‌های دولتی دیگری در مراكز ملی، ناحیه‌ای، ایالتی، استانی و شهرداری‌ها دایر شده‌اند.

در مورد تأمین و تخصیص منابع جهانگردی هر در بخش خصوصی، فعالیت‌های خود را به ارائه كالاها و خدماتی سودآور متمركز می‌نماید؛ بخش عمومی (سازمان‌های دولتی) به چیزی بیش از سود می‌اندیشد و می‌كوشد تا منافع كل جامعه را تأمین نماید. محصولات عمومی شامل منابع و جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی می‌شود كه دولت مسئولیت حفظ و نگهداری آنها را بر عهده می‌گیرد تا بدین وسیله منافع كل جامعه را تأمین نماید و كسانی كه از آنها بازدید می‌كنند بدون پرداخت هیچ مبلغی بتوانند از دیدن آنها لذت ببرند و استفاده كنند. سایر كالاها و خدماتی كه به وسیلة دولت، در مورد صنعت جهانگردی ارائه می‌شود، شامل تدوین مقررات برای حفظ و نگهداری این منابع ارزشمند و از سوی دیگر تشویق و ترغیب به بازدید از آنها و سرانجام، بازاریابی منابع جهانگردی می‌باشد.

سازمان‌ها و اداره‌های ملی جهانگردی، چه زیر نظر مقامات دولتی باشند یا توسط بخش خصوصی اداره شوند، در چارچوب امكانات یك كشور، ایالت، استان و حتی سازمان‌های محلی در حفظ، توسعه و رشد این صنعت می‌كوشند و زمینه‌های لازم را برای رشد و توسعة آن (حتی در مناطق كوچك) فراهم می‌آورند. سازمان‌های بین‌المللی، كه برخی از آنها از نظر ماهیت منطقه‌ای روبه‌رشد هستند، زمینه‌های بحث در مورد بازاریابی و تحقیق در این صنعت را فراهم می‌ آورند و می‌كوشند تا موانع بر سر راه مسافرت را از میان بردارند و در این راه از هیچ كوششی فروگذار نمی‌كنند. بین سازمان‌های درون دولتی (سازمان جهانی جهانگردی) یك سازمان وابسته به سازمان ملل به نام سازمان جهانی جهانگردی وجود دارد كه در سال 1996، 130 كشور در آن سازمان عضویت داشتند و 300 سازمان بدان وابسته بودند؛ البته این سازمان از پیشگامان این صنعت به حساب می‌آید كه در سطح جهانی فعالیت می‌كند در فصل‌های 13 و14 دربارة نقش دولت و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بحث خواهیم كرد.

از آن جا كه صنعت جهانگردی می‌تواند خزانة عمومی را پر كند و فرصت‌های شغلی بسیاری ایجاد نماید، بخش دولتی در هر دو زمینة داخلی و خارجی برای گسترش . رشد این صنعت فعالیت‌های چشم‌گیری انجام داده است.

سه سطح جهانگردی

بنابراین، از بعد «عرضه»، جهانگردی شامل همة خدمات و ویژگی‌هایی می‌شود كه در كنار هم قرار می‌گیرند، تا آنچه را كه مسافر می‌خواهد، فراهم آورند. همان‌گونه كه در نمودار 1-1 نمایش داده شده است، به جهانگردی می‌توان در سه سطح نگریست.

نمودار 1-1 : سه سطح بخش جهانگردی

سطح اول	سیاست های جهانگردی و چارچوب استراتژی، دستگاه دولتی متولی جهانگردی (GTA)
سطح دوم	هتل ها، اسكان، پذیرایی (تهیه و ارائة غذا)، جاذبه ها، حمل و نقل
سطح سوم	شبكة خدمات حمایتی

سطح اول، شامل نقش دولت در تدوین خط مشی‌های جهانگردی، برنامه‌ریزی و ایجاد چارچوبی است كه این بخش باید در آن فعالیت كند. این چارچوب اهداف اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی در تمام سطوح دولتی و نظام كنترل‌های مشابه را شامل می‌شود. این نظارت‌ها شامل نظارت‌های برنامه‌ریزی عملی، نظارت‌های مربوط به اعطای مجوز، نظارت بر نیروی انسانی و نظارت‌های مالی و حمل و نقل هستند. دستگاه دولتی متولی امور جهانگردی به توسعه و مدیریت چارچوب مذكور می‌پردازد. دستگاه مزبور این كار را از طریق بخش‌های اصلی مانند، بازاریابی، توسعة محصول، نظارت و مقررات، توسعة منابع انسانی، اطلاع‌رسانی و تحقیقات انجام می‌دهد.

سطح دوم، سازمان‌های متولی امور عملیاتی و توسعه جهانگردی را شامل می‌شود. این سازمان‌ها عبارتند از:‌ هتل‌ها، سایر تسهیلات اسكان،‌ خدمات پذیرایی و دیگر بخش‌های مربوط به آن، جاذبه‌های طبیعی و تاریخی- فرهنگی و مراكز و تسهیلات تفریحی و سرگرمی. همچنین تعداد دیگری از این سازمان‌ها عبارتند از:

تجارت جهانگردی و خدمات مختلف آن، و انواع حمل و نقل شامل: هوایی، جاده‌ای، دریایی و راه‌آهن.

سطح سوم، شامل طیفی گسترده از سازمان‌ها و دیگر خدمات حمایتی كه در هر دو بخش خصوصی و دولتی فعال هستند می‌شود. این گروه سازمان‌ها و بخش‌های خدماتی شامل: پلیس، ادارة پست، گمرك و مهاجرت، سازمان‌های حمایت از مصرف كنندگان، رسانه‌ها، بانك‌ها، كلیساها (و به طور كلی مكان های مذهبی)، دانشگاه‌ها و مراكز آموزشی، اتحادیه‌های تجاری و كلیه مؤسسات و صنوف فعال در امر جهانگردی می‌شود.

آمار جهانگردی

واژگان و تعاریف ارائه شده در این بخش از الگوی توصیه شده توسط سازمان جهانی جهانگردی پیروی می‌كنند (1993، سازمان جهانی جهانگردی). جهانگردی به سه شكل صورت می‌گیرد:

        ·گردشگری داخلی: «ساكنان یك كشور كه فقط داخل آن كشور مسافرت می‌كنند.»

        ·گردشگری خارجی‌ها: «افرادی كه ساكن یك كشور نیستند و به آن كشور مسافرت می‌كنند.»

        ·گردشگری خارجی : « افراد ساكن یك كشور كه به خارج از آن كشور مسافرت می‌كنند.»

این سه شكل جهانگردی را، مطابق آنچه كه سازمان جهانی جهانگردی توصیف كرده است، در نمودار3-1 ملاحظه می‌‌كنید:

همان‌گونه كه ملاحظه می‌كنید‌ «جهانگردی داخلی» شامل گردشگری داخلی و گردشگری خارجی‌ها می‌شود. جهانگردی ملی شامل گردشگری داخلی و داخلی و گردشگری خارجی است. جهانگردی بین‌المللی شامل گردشگری داخلی و گردشگری خارجی‌ها می‌شود. به همه مسافرانی كه به فعالیت‌های جهانگردی می‌پردازند، عنوان «دیداركننده» اطلاق می‌شود. این واژه نمایندة مفهومی است كه شامل همة اشكال و گروه‌های جهانگردی می‌شود. نمودار 4-1 را ملاحظه كنید.

به دلایل آماری از دیداركنند‌گان بین‌المللی آغاز می‌كنیم. دیداركنندگان بین‌المللی به افرادی گفته می‌شود كه به خارج از كشور محل سكونت خود (به مدت حداكثر 12 ماه) مسافرت نموده و هدف اصلی آنها دیدار از آن كشور است. دیداركنندگان بین‌المللی عبارت هستند از:

جهانگرد (دیداركننده یك شبه)

دیداركننده‌ای كه حداقل یك شب را در یك اقامتگاه عمومی یا خصوصی، در محل بازدید به سر می‌برد.

دیداركنندة گذری (دیداركننده یك روزه)

دیداركننده‌ای كه شب را در كشور مورد بازدید نمی‌گذراند. این مورد شامل مسافران كشتی‌ها می‌شود، حتی اگر كشتی یك یا بیش از یك شب در یكی از لنگرگاه‌های آن كشور توقف كند. این تعریف، مسافران قطار را كه شب را در آن می‌گذرانند، نیز شامل می‌شود.

هنگام طبقه‌بندی خاستگاه دیداركنندگان، انتساب آنها به كشور محل سكونتشان بهتر است توجه به ملیت آنها. هر كشوری باید یك نظام طبقه‌بندی خاص داشته باشد تا بتواند مبدأ مسافران خارجی به كشور را مشخص كند.

مسافران و مسافرت‌هایی كه ذیلاً ارائه می‌شوند، در آمار جهانگردی لحاظ نمی‌شوند:

پیله‌وران مرزی

مهاجران موقت

مهاجران دائمی

چادرنشین‌ها

مسافران عبوری (ترانزیت)

پناهندگان

اعضای نیرو‌های مسلح

نمایندگان شوراها

دیپلمات‌ها

اهداف گردشگری خارجی، گردشگری داخلی و گردشگری خارجی‌ها از قرار زیراست: فراغت خاطر، تفریح و سرگرمی و گذران تعطیلات

دیدار با دوستان و آشنایان

فعالیت‌های شغلی و حرفه‌ای

معالجات پزشكی

انگیزه‌های مذهبی/ زیارت‌ها

و…

نمودار 5-1 طبقه‌بندی دیداركنندگان بین‌المللی را نمایش می‌دهد. دیداركنندگان داخلی به افراد ساكن یك اطلاق می‌شود كه از محل سكونت خود یا مكانی خاص در آن كشور به مكانی دیگر در داخل همان كشور مسافرت می‌كنند (برای مدت زمان كمتر از 12ماه). دیداركنندگان داخلی را نیز می‌توان به مانند دیداركنندگان بین‌المللی به در گروه: جهانگردان و دیداركنندگان گذری تقسیم كرد.

سازمان جهانی جهانگردی راه‌های حمل و نقل را به ترتیب زیرطبقه‌بندی می‌كند:

راه‌هایی هوایی

پروازهای زمانبندی شده

پروازهای زمانبندی نشده

دیگر خدمات

راه‌های آبی

خطوط و كشتی‌های مسافری

كشتی‌های تفریحی

سایر

راه‌های زمینی

راه‌ آهن

اتوبوس یا كالسكة و دیگر وسایل حمل و نقل جاده‌ای عمومی

وسایل نقلیة خصوصی (ظرفیت تا هشت نفر)

وسایل نقلیة كرایه

دیگر وسایل حمل و نقل زمینی

سازمان جهانی جهانگردی اماكن اسكان جهانگردان را به قرار زیر طبقه‌بندی می‌كند:

هتل‌ها و دیگر تأسیسات مشابه

تأسیسات ویژه مراكز بهداشتی و درمانی

اردوگاه‌های تفریحی آماده شده از سوی سازمان و شركت‌ها برای مدیران و كاركنان

اسكان عمومی جهانگردان

مراكز برگزاری كنفرانس‌ها

دیگر تأسیسات جمعی

محل‌های اسكان ویژة ایام تعطیل

محل‌های اردویی جهانگردان

دیگر تأسیسات جمعی

اسكان خصوصی جهانگردان

اقامتگاه‌های شخصی

اتاق‌های اجاره‌ شده در خانه‌ها

محل‌های اسكان كرایه‌شده از سوی شركت‌های حرفه‌ای یا بخش خصوصی

محل‌های اسكان بدون پرداخت اجاره، فراهم شده از سوی دوستان و آشنایان دیگر محل‌های اسكان خصوصی

مخارج جهانگردی از سوی سازمان جهانی جهانگردی این گونه تعریف می‌شود: «كل مخارج مصرفی دیداركننده طی دیدار و اقامت وی در مقصد».

دریافتی‌ها و عواید حاصل از گردشگری داخلی عبارت است از: «مخارج دیداركنندگان داخلی كه شامل وجوه نقد پرداخت شده از سوی آنها به شركت‌های حمل و نقل داخل كشور مورد بازدید می‌باشد».

مخارج گردشگری خارجی عبارت است از: «مخارج دیداركنندگان در سایر كشورها كه شامل وجوه نقد پرداخت شده از سوی آنها به شركت‌های حمل و نقل آن كشورها می‌باشد».

ویژگی‌های بارز جهانگردی

از جمله ویژگی‌های بارز جهانگردی می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:

 ·در بیشتر اوقات نمی‌توان قبل از خرید، این نوع خدمت را دید یا آزمایش نمود.

 ·هر جا كه خریداری شود همانجا هم مصرف می‌شود.

 ·مردم و محل- جایی كه تولید می‌شود- بخشی از محصول هستند و بنابراین جهانگردی بخش‌های بسیاری از جامعه را شامل می‌شود.

این سه ویژگی، مشخصة بی‌نظیر جهانگردی را برجسته می‌سازند. مردمی كه در محلی خاص زندگی و كار می‌كنند، فقط محصولی را تولید نمی‌كنند، بلكه بسیاری از آنها بخشی از آن محصول می‌شوند. به طور كلی،10ویژگی وجود دارد كه جهانگردی را از دیگر فعالیت‌های اقتصادی متمایز می‌سازد. این ویژگی‌ها عبارتند از:

آنی بودن

در خاطر ماندن

میراث جهانگردی

هماهنگ شدن- وابستگی متقابل اجزء محصول

زودگذر بودن

ظرفیت پذیرش

قابلیت تغییر

رقابت برای كسب فضای بیشتر

ثابت برای كسب فضای بیشتر

ثابت بودن هزینه‌ای عملیاتی

فصلی بودن تقاضا

آنی بودن

به علت ویژگی‌های غیرملموس این خدمت (جهانگردی)، محصول از مشخصه آنی بودن برخودار است. جشن‌های میهمانی دقیقاً مانند یكدیگر نیستند. شیوة استقبال و پذیرایی از مردم و نوع برخورد با آنها بسیار متفاوت است.

این امر كنترل كیفیت را دشوار می‌سازد. در فرایند تولید، می‌توان محصول را به راحتی استاندارد و كیفیت آن را كنترل نمود. به عنوان مثال، در هتل‌ها و رستوران‌ها حتب می‌توان نوع استیك را استاندارد كرد. مثلاً می‌توان تعییم كرد كه برای تهیة یك استیك، باید كدام قسمت از گوشت حیوان بریده شود؛ چقدر وزن داشته باشد؛ ضخامت آن چند سانتی متر باشد و … اما دیگر نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان عطر و طعم آن را نیز استاندارد نمود.

نمی‌توان به مردم دستور داد كه چه وقت لبخند بزنند. مردم هر زمان كه خوشحال باشند و از وقت خود لذت ببرند، لبخند می‌زنند. هر موقع كه از شغل خود راضی باشند، خشنود شده و لبخند می‌زنند. اگر كاركنان یگ دفتر جهانگردی از شكل و شرایط كاری خود ناراضی باشند، دیگر نمی‌توان آن دفتر را با موفقیت اداره كرد.

«در یك هتل، تلفنچی هتل صبح زود به اتاق یكی از میهمانان زنگ می‌زند و وی ممكن است از خواب برخیزد. این تماس تلفنی، نخستین برخورد وی با كاركنان هتل است. وی سپس سفارش یك صبحانه سبك می‌دهد. این برخورد دوم است. سپس مستخدم را صدا زده و لباس‌های خود را برای شست و شو به وی تحویل می‌دهد. این سومین برخورد است. پیشخدمت وارد اتاق می‌شود و صبحانه را می‌آورد. این چهارمین برخورد وی با كاركنان هتل است. سپس شخص دیگری وارد اتاق می‌شود تا میز نوشابه‌های اتاق را كنترل كند. این پنجمین برخورد است. میهمان هتل سپس به طبقه همكف رفته و كلید اتاق

خود را روی پیشخوان می‌گذارد. این ششمین برخورد است. وی به روزنامه فروشی رفته و روزنامه می‌خرد. این هفتمین برخورد است. سپس به قسمت اطلاعات می‌رود تا ببیند امشب روی صحنة تئاتر چه برنامه‌ای نمایش داده می‌‌شود. این هشتمین برخورد است. سپس یك تاكسی می‌گیرد تا به جایی برود. این نهمین تماس وی است.»

تازه، همة این نه برخورد با كاركنان هتل در اول صبح، پیش از ترك هتل است. اگر همین هتل، 200 میهمان داشته باشد كه به همین‌گونه عمل كنند، در مجموع 1800 تماس و برخورد كاركنان با میهمانان در همان اوایل روز حاصل خواهد شد و مشهود است كه نظارت و كنترل تمام این 1800 تماس غیرممكن خواهد بود. خود كاركنان هتل باید مسئول و مراقب نحوة برخورد و تماس خود با میهمانان باشند. كارمندی كه به خوبی آموزش دیده و از انگیزه‌ای قوی برخوردار باشد، این وظیفه را همواره به شكلی شایسته انجام خواهد داد. بنابراین در جهانگردی باید به نیازهای خاص مدیریت نیروی انسانی، روایط میان كاركنان و آموزش‌های حرفه‌ای توجه بسیاری مبذول داشت.

در خاطر ماندن

جهانگردی موجب ارتقاء سطح زندگی مردم می‌شود. در حالی كه بخشی از زندگی افراد به فراموشی سپرده می‌شود، معمولاً تعطیلات و مسافرت‌ها در ذهن می‌مانند. هنگامی كه از مردم می‌خواهند از زندگی خود بگویند، آنها معمولاً شادترین یا غم‌انگیزترین لحظات زندگی خود را بازگو می‌كنند. تعطیلی‌ها و مسافرت‌ها معمولاً‌ در ردیف شادترین لحظات به یادماندنی افراد قرار می‌گیرند.

هنگامی كه مردم به تعطیلات می‌روند، در پی ایجاد اوقات شاد و به یادماندنی هستند. مسافرت، با غوطه‌ور كردن مسافر در تخیلات و رویا‌ها، ذهن وی را از هیاهو و اضطراب زندگی روزمره دور می‌سازد. وعده‌هایی كه در آگهی‌های تبلیغاتی شركت‌ها و دفاتر جهانگردی و مسافرتی داده می‌شود، اغلب به واقعیت می‌پیوندند و زمانی كه مردم از اوقات فراغت كافی و همچنین سطح درآمد مناسب برخوردار باشند، می‌توانند با مسافرت، در زندگی عادی و یكنواخت خود، تحولی ایجاد كنند.

میراث جهانگردی

جلوه‌ها و چشم‌اندازهای خاص- كوه‌ها، دریاچه‌ها، جنگل‌ها، سواحل دریاها،‌ آب و هوای  مساعد، شهرها، شهرستان‌ها و روستا‌ها، میراث غنی فرهنگی و تعداد مناطق و جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی- شرایط لازم را برای عرضة موفق محصول جهانگردی فراهم می‌سازند.

اگر كشوری فقط تعداد محدودی از جلوه‌های فوق‌الذكر را دارا باشد،‌ جهانگردان و دیداركنندگان كمتری را جلب خواهد كرد. بنابراین باید در پی ایجاد جذابیت‌های جدیدی بود، تا بتوان مسافران و جهانگردان را برای مسافرت به آن كشور ترغیب نمود.

امكانات و جاذبه‌های جهانگردی یك كشور مشابه وضعیت زنان جوانی است كه در یك مسابقة رقابت می‌كنند. اگر این زنان ویژگی های ظاهری مناسبی را به ارث نبرده باشند (به عبارت دیگر اگر زیبا متولد نشده باشند) شانس موفقیت اندكی خواهند داشت.

هماهنگ شدن

هماهنگی نقشی مهم در جهانگردی دارد. عرضة موفق محصول جهانگردی به هماهنگ كردن كیفیت و كمیت خدمات ارائه شده با تأكید بر رفع نیازهای بازارهان مختلف، وابسته می‌باشد. به عنوان مثال، می‌توان به هماهنگ نمودن تعداد صندلی‌های خطوط هوایی با امكانات خدمات رسانی فرودگاه‌ها و پذیرایی هتل‌ها اشاره كرد. همچنین می‌توان به موارد دیگری نظیر: هماهنگ نمودن اتومبیل‌ها با جاده‌ها؛ اتاق‌‌های هتل با دیداركنندگان از مناظر طبیعی، مساحت پلاژ یا ساحل با تعداد دوستداران حمام آفتاب ، گلف بازان با ساعات بازی گلف، و … اشاره نمود.

هماهنگی ظرفیت‌های مكمل، حفظ توازن و هماهنگی میان خدمات و تسهیلاتی كه باید ارائه شوند، موضوع بسیارمهمی است.

زودگذر بودن

محصول جهانگردی، زودگذر و ناپایدار است، زیرا نمی‌توان آن را ذخیره نمود. اگر یك روز، یك صندلی اتوبوس یا هواپیما، یك صندلی در رستوران یا حتی یك صدلی در كنار میز موجود در پلاژ خالی بماند، آن صندلی دیگر از دست رفته است. شاید آن صندلی روز بعد مجدداً فروخته شود،‌ اما فرصت شانس از دست رفته دیگر باز نمی‌گردد.

مكانی كه اجاره داده می‌شود نیز گذرا و ناپایدار است. هر روز كه اجاره داده نشود، درآندی از كف می‌رود. كالاهای دیگر را می‌توان ذخیره نموده و سپس به فروش رساند، اما در مورد فضا و مكان نمی‌توان چنین كرد.

فروشی محصولی كه گذراست، تلاش بیشتری را طلب می‌كند. شخص باید درست قبل از اینكه فروشگاه برای تعطیلات آخر هفته بسته شود، به آنجا رفته و خرید كند. گذرا بودن محصول، فعالیت‌‌های فروش و بازاریابی ویژه‌ای را طلب می‌كند.

ظرفیت پذیرش

نظر یكی از كارشناسان اسپانیایی را در مورد روش بهینه نمودن ظرفیت پذیرش یك منطقه تفریحی جویا شدند. وی در پاسخ چنین گفت: «ظرفیت پذیرش هنگامی بهینه است كه دیگر اتاق خالی برای كسی باقی نماند.»

البته این گونه پاسخ دادن بسیار آسان است، اما باید توجه داشت كه ظرفیت پذیرش یك منطقه، هنگامی تكمیل می‌شود كه وجود دیداركنندگان اضافی به محیط زیست آسیب رسانده یا میزان خرسندی و رضایت دیگر دیداركنندگان كاهش یابد و به سطحی پایین تر از سطح قابل قبول برسد.

مفهوم ظرفیت پذیرش از اهمیت بسیاری برخوردار است و در بخش‌های بعدی كتاب بیشتر به آن خواهیم پرداخت. با رشد جهانگردی، فشارهای وارده بر دست‌اندركاران و متولیان امور جهانگردی برای افزایش ظرفیت جاذبه‌ها و تسهیلات جهانگردی افزایش خواهد یافت.

اما باید توجه داشت كه افزایش ظرفیت پذیرش به راحتی امكان‌پذیر نبوده و برای انجام چنین كاری باید دو مسأله را دقیقاً مورد بررسی قرار داد: 1) آیا می‌توان ظرفیت پذیرش یك مقصد جهانگردی را بدون اینكه به آن آسیبی وارد شود، افزایش داد؟ و 2) آیا بازار قادر به پاسخگویی افزایش تقاضا خواهد بود؟

قابلیت تغییر

بیشتر محصولات در زمانی خاص تولید می‌شوند و اساساً تغییری نمی‌كنند. اما مقصد جهانگردی به مرور زمان توسعه یافته و دچار تغییر می‌‌شود. حتی ممكن است وسعت یك مقصد جهانگردی دو برابر، یا چهار برابر شده و هتل‌ها و تسهیلات و تأسیسات جدید و بیشتری احداث شود. همچنین به تعداد شغل‌ها افزوده می‌شود، جمعیت آن مقصد افزایش می‌یابد و شهر‌نشینی گسترش می‌یابد. اگر كسی پنج یا ده سال بعد، از همان مقصد مجدداً دیدار كند، به وضوح تغییر و تحولات انجام شده را مشاهده خواهد نمود. تغییر و تحول آن مقصد تا زمانی ادامه می‌یابد كه ظرفیت پذیرش آن تكمیل شود.

ممكن است 20 تا 30 سال طول بكشد تا یك مقصد جهانگردی وارد چنین مرحله‌ای شود. البته گاهی این وضعیت با مفهوم «چرخة حیات محصول» اشتباه گرفته می‌شود. به موضوع چرخه حیات محصول در فصل سه اشاره خواهد شد.

رقابت برای كسب فضای بیشتر

بخش جهانگردی با جمعیت ساكن یك محل، برای كسب فضای بیشتر به رقابت بر می‌خیزد؛ مثلاً بر سر فضای احداث هتل‌ها و دیگر انواع تسهیلات و تأسیسات جهانگردی. این بخش برای كسب فضای بیشتر در عرصة خدمات نیز با جمعیت محل رقابت می‌كند؛ مثلاً بر سر فضای موجود در داخل اتوبوس‌ها‌، فروشگاه‌ها، دفاتر پستی و زمین‌های گلف.

البته ممكن است بخش جهانگردی در نحوة مصرف و كاربری زمین نیز با سایر بخش‌های اقتصادی به رقابت برخیزد. جهانگردی گزینة مناسبی راكه به حفظ محیط زیست كمك می‌كند، فراروی طرفداران ایدة «تقدم حفظ محیط زیست‌ بر توسعة ‌صنعتی» قرار می‌دهد. به عنوان مثال، در بسیاری از كشور‌های آمریكای لاتین از جهانگردی، با نام «صنعت بدون دودكش» یاد می‌كنند و به این وسیله بر ویژگی های مثبت محیطی آن صحه می‌گذارند.

بخش جهانگردی همچنین ممكن است برای كسب زمین‌های بایر و دست‌نخورده و تبدیل آنها به فضایی برای تفریحات عمومی، به طور گسترده رقابت كند.

ثابت بودن هزینه‌های عملیاتی

سود حاصل از بخش جهانگردی مانند تجارت‌های دیگر، باید برنامه‌ریزی و برآورد شود و هزینه‌ها بر اساس آن برآوردها، محاسبه شوند. هزینه‌ها معمولاً سه نوع هستند: 

هزینه‌های ثابت، نیمه ثابت و متغیر.

هزینه‌های ثابت با تغییر حجم تجارت یا فعالیت تغییر نمی‌كنند، به عنوان مثال می‌توان به هزینه‌های كرایة تجهیزات اشاره كرد.

هزینه‌های نیمه ثابت به صورت بخشی تغییر می‌كنند، هزینه‌های مصرف برق و بعضی هزینه‌ها كاملاً متغییر هستند نظیر هزینة غذا و نوشابه.

هزینه‌های محصولات جهانگردی عمدتاً ثابت هستند. به عنوان مثال، هزینة تهیة فرودگاه یا هتلی كه برای استقبال از جهانگردای كاملاً تجهیز شده باشد، بدون توجه به تعداد جهانگردان محقق می‌شود. اگر تعداد جهانگردان از حد انتظار پایین‌تر باشد، بسیاری از این هزینه‌ها ثابت می‌مانند.

در مورد ادارة یك موزه یا دیگر جاذبه‌های جهانگردی نیز هزینه‌های ثابت بسیاری وجود دارد. حتی یك شهرداری، در مورد خدماتی كه ارائه می‌دهد، هزینه‌های ثابت بسیاری دارد. به علت وجود هزینه‌های ثابت در بخش جهانگردی، حفظ حجم كافی دیداركنندگان به مسأله‌ای ضروری تبدیل شده است.

فصلی بودن تقاضا

در بیشتر كشورها بخش جهانگردی از نوسانات فصلی تقاضا رنج می‌برد. این امر موجب بروز گسستگی در عملیات می‌شود. كسب همین امر سبب می‌شود كه ثابت نگه داشتن كیفیت خدمات دشوار شده و درآمد‌ها نیز عملاً قطع شود.

فصلی بودن، بر بسیاری از مسائل تأثیر می‌گذارد كه از آن جمله می‌توان به جریان عرضة محصولات، اشتغال، مصرف انرژی، و خدمات اجتماعی اشاره كرد. حتی ممكن است فعالیت تعدادی از هتل‌ها و دیگر تأسیسات دچار وقفه شود و حتی برای چند ماه بسته شوند.

فصلی بودن به سبب تغییر شرایط آب و هوایی، عادات معمول و سنتی گذاران ایام تعطیل، و شیوه‌های معمول گذران تعطیلات بلند مدت (نظیر تعطیلات تابستانی) به ویژه تعطیلات خاص مدارس و سایر مؤسسات آموزشی، بروز می‌كند.

البته مقاصد جهانگردی كه از مناطق مختلف جهان، جهانگرد می‌پذیرند، از روش‌های جدید گذران ایام تعطیل به خوبی استفاده می‌كنند. منطقة كارائیب با استقبال ساكنان آمریكای شمالی در زمستان مواجه است و در تابستان اروپایی‌ها را در ایام تعطیلات جذب می‌كند. این منطقه تقریباً در تمام سال از تقاضای جهانگردی دیگر مناطق حاره‌ای نظیر آسیای جنوب شرقی نیز توانسته‌اند تقاضاهایی را از دو نیمكره جذب كنند،‌ به عنوان مثال، بالی‌ [1]

هم‌بازارهای اروپا و آمریكا و هم بازار زلاندنو را جذب می‌كند. این منطقه در تابستان و زمستان تقریباً از مناطق جهان جهانگرد می‌پذیرد.

یك اقامتگاه تابستانی سنتی نظیر «بنف اسپرینگ» در كانادا بازار بزرگ اسكی را نیز در زمستان فراهم می‌آورد. اقامتگاه‌های اسكی سنتی در اروپا، در فراهم آوردن اقامتگاه‌های تابستانی كوهستانی موفق شده‌اند.

اقامتگاه‌های مدیترانه‌ای، بازاری زمستانی عموماَ متشكل از افراد بازنشسته از اروپای شمالی را ایجاد كرده‌اند. كاهش قیمت‌ها افراد مسن بیشتری را تشویق كرده است تا برای فرار از سرمای كشندة زمستان در شمال اروپا به این اقامتگاه‌ها پناه ببرند.

جهانگردی معمولاً فصلی است. بیشتر مكان‌ها و مناطق تفریحی دارای هر سه فصل ركود، عادی و رونق هستند.

فصل چهارم : اثرات مسافرت و جهانگردی

اثرات اقتصادی

صنعت مسافرت و جهانگردی شامل دسته‌ای از فعالیت‌های اقتصادی می‌شود كه در صورت تلفیق این فعالیت‌ها بزرگ‌ترین صنعت جهانی ایجاد می‌شود؛ عامل شماره یك اشتغال‌زایی می‌گردد؛ یكی از بزرگ‌ترین صادرات جهان را تشكیل می‌دهد و برای سرمایه‌گذاری و رشد، یكی از عواملی است كه بیشترین انگیزه را به وجود می‌آورد. از سال 1950 كه مسافرت‌، جهانی و در سطح بین‌المللی به صورت یك فعالیت عمومی درآمد، هر سال بر تعداد جهانگردان افزوده شده و نرخ این افزایش به طور متوسط، 2/7 درصد بوده است كه اینك به 3/12 درصد رسیده است (سازمان جهانی جهانگردان،    a1994، ص1). در سال 1995 تعداد جهانگردانی كه با هدف گذراندن تعطیلات و تفریح به كشورهای خارجی می‌رفتند به 563 میلیون نفر و درآمد حاصل از آن‌ (منهای هزینة حمل و نقل) به بیش از 399 میلیارد دلار آمریكایی رسید.

سازمان جهانی جهانگردی پیش‌بینی می‌كند كه در سال 2004 تعداد كسانی كه برای گذراندن تعطیلات و تفرح به خارج سفر خواهند كرد به 702 میلیون نفر می‌رسد و در سال 2010 این تعداد به 108/1 میلیارد نفر خواهد رسید. در دهة 1980 درآمد حاصل از جهانگردی در سطح بین‌المللی سرعتی بیش از تجارت جهانی داشت و اینك از نظر ارزش صادرات جهانی، درصد بسیار بالایی را تشكیل می‌دهد و بسی بیش از مجموع فرآورده‌های نفتی و محصولات خودرو و قطعات یدكی آنهاست. در فصل 10 دربارة نقش صنعت جهانگردی در رشد و توسعة اقتصادی بحث خواهیم كرد.

چرا مردم مسافرت می‌كنند؟

مردم به دو دلیل مسافرت می‌كنند:

        ·برای كار

-         مردم گاهی مجبورند برای انجام رظایف و مأموریت‌های شغلی به جایی بروند، بنا به دلایل مذهبی احساس تعهد و اجبار می‌كنند، برای دیدار دوستان و آشنایان و یا به دلیل پزشكی و جهت معاینه و معالجه مسافرت می‌كنند.

        ·برای تفریح

-         مردم گاهی برای تفریح و لذت بردن، به جایی مسافرت می‌كنند؛ مثلاً، لذت استراحت، لذت ماجراجویی، لذت فرار از محیط شهر، لذت اكتشاف، لذت هیجان، لذت ورزشی. همه این موارد با هم جهانگردی فرح‌بخش[2] را تشكیل می‌دهند.

در فصل نخست، اهداف مسافرت از دیدگاه سازمان جهانی جهانگردی (WTO) ذكر شد. این اهداف عبارت بودند از: گذران اوقات فراغت، تفریح و گذران تعطیلات، دیدار دوستان و آشنایان، علل شغلی و حرفه‌ای، معالجات پزشكی، علل مذهبی (زیارت) و …

سفر به منظور گذران اوقات فراغت در شناخت جهانگردی بسیار مهم است. این انگیزه به افزایش اوقات فراغت كه ناشی از پیشرفت‌هایی اقتصادی و اجتماعی است، پیوند خورده است.

مسافرت برای گذران اوقات فراغت را كه مقوله‌ای گسترده است، می‌توان به سه گروه كوچك‌تر گردشگری عام، گردشگری خاص و گردشگری نوگرا تقسیم كرد. نمودار 1-2 علل مسافرت مردم را به تصویر می‌كشد.

گردشگری عام

این بخش بزرگ بازار جهانگردی كه شاید بزرگ‌ترین بخش آن هم باشد، از مردمی تشكیل می‌شود كه به دنبال جایی برای استراحت و تجدید روحیه هستند.

این گروه از مردم، هتل‌های راحت و خدمات اسكان و پذیرایی درجه یك را جست وجو می‌كنند. بسیاری از آنها ممكن است ترجیح دهند كه به استراحتگاه‌های بزرگی بروند كه مجموعه‌ای از خدمات نظیر: فروشگاه‌ها، تفریحگاه‌ها، باشگاه‌های ورزشی و رستوران‌ها را شامل می‌شوند. این نوع جهانگردی، ویژة گذران ایام تعطیل است كه فقط مطابق با مدها، سلیقه‌ها و ارزش‌های روز تغییر می‌كند. این نوع بازار را بر اساس ملیت، طبقة اجتماعی، قدرت خرید و سن تقسیم بندی می‌كنند.

گردشگری خاص

موارد زیر نمونه‌هایی از بازارهای گردشگری خاص هستند:

        ·طبیعت گردی[3]

        ·راه‌پیمایی یا جاده‌پیمایی[4]

        ·ماهیگیری

        ·علائق فرهنگی در شكل‌هایی بسیار خاص (نظیر: تاریخ، هنر، ادبیات یا باستان‌شناسی محل مورد بازدید)

        ·عكاسی

        ·قایقرانی در آب‌های خروشان[5](نوعی ورزش است)

        ·قایقرانی تفریحی

        ·ماجراجویی- كه معمولاً به صورت اردویی برگزار می‌شود.

        ·تماشای بازی

        ·جهانگردی جوانان

این بازارها بر اساس علایق خاص و مشترك گروهی از جهانگردان شكل می‌گیرند. این علاقه‌های خاص، انگیزه‌ای بسیار قوی به شمار می‌آیند م از بسیاری ویژگی‌های دیگر نظیر سن، زمینة فرهنگی و غیره مهم‌تر هستند.

علاقه به تیراندازی‌، عكاسی، پرنده‌شناسی، یا غواصی در اعماق آبها یا مطالعة تاریخ نظامی یا بررسی آثار باستانی، گروهی از افراد بسیار ناهمگون و مختلف با خصوصیات كاملاً متفاوت را گردهم می‌آورد.

شكل دیگر این نوع بازار ممكن است از دوستداران طبیعت و طبیعت‌گرایان تشكیل شود. این گروه، افرادی هستند كه به موضوعاتی نظیر بوم‌شناسی، گیاه‌شناسی، ریشه شناسی (زبان حیوانات) علاقه‌مند هستند. همین طور می‌توان افرادی را كه در پی سرگرمی و تفریح هستند نیز به چند گروه تقسیم نمود؛مثلاً به هواداران سرگرمی های مفرح نظیر نقاشی، عكاسی یا سفالگری اشاره كرد.

بخش دیگر بازار گردشگری خاص را باید در ماجراجویی‌های آرام[6]و كم‌خطر جست و جو كرد. این شیوه گذران ایام تعطیل، هیجان و نشاط همراه با امنیت و آسودگی خاطر را فراهم می‌آورد. به عنوان مثال، می‌توان به اقامت‌های كوتاه‌مدت در تفرج‌گاه‌های مجهز یا كانوسواری اشاره نمود.

ماجراجویی مخاطره‌آمیز[7] یا پرخطر كاملاً متفاوت است. هواداران این نوع ماجراجویی، هیجان و نشاط توأم با مشقت و خطرهای بالقوه را تجربه می‌كنند. بخش دیگر گردشگری خاص از ورزش دوستان (مثلاً علاقه‌مندان به گلف، تنیس یا ماهیگیری) تشكیل می‌شود.

گردشگری نوگرا

آیا قرار دادن این نوع جهانگردی به شكل یك مقوله جدا صحیح است؟ یا اینكه بای آن را نیز در زمره گردشگری خاص قرار داد؟

عرضه كنندگان خدمات جهانگردی مایل هستند كه بیشتر با مسافران نوگرا سروكار داشته باشند. مسافر نوگرا فردی است مطلع‌تر، از نظر فرهنگی آگاه‌تر و نسبت به مسائل فرهنگی و زیست‌محیطی حساس‌تر و كنجكاوتر، ضمن اینكه از قدرت تجزیه و تحلیل بیشتری نیز برخوردار است.

اهداف این جهانگردی عبارت است از: معرفی و حمایت از فرهنگ محل، معرفی روش‌های اشتغال‌زا و درآمدساز به مردم آن محل، شناخت بهتر نیازها و خواسته‌های مردم محل و حمایت از آنها و تشویق عموم مردم به بهره‌گیری از آشپزخانه‌های كوچك و سنتی، صنایع دستی و احیای مراسم و سنن محلی. این نوع جهانگردی باعث ایجاد وتوسعه مؤسسات مسافرتی و تفریحی تحت تملك و اداره افراد محلی می‌شود.

نوع محصول براساس بخش‌های بازار، متفاوت خواهد شد و بازارهای مطابق با طیف كاملی از محصولات ارائه شده تقسیم بندی می‌شوند و به این ترتیب عرضه با تقاضا هماهنگ می‌شود.

باید هر بخش بازار را به خوبی شناخت و آن را براساس مشخصات و ویژگی‌های آن مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. در فصل بعد، انواع محصول بررسی خواهند شد.

بخش‌بندی بازار

هر بخش از بازار، معرف افرادی با خصوصیات، مشخصات و نیازهای مختلف است. با توجه به این معیارها، هر بخش به چند زیر مجموعه و آنها نیز به زیرمجموعه‌های كوچك‌تر تقسیم می‌شوند. به عنوان مثال:

        ·ملیت یا خاستگاه فرهنگی و جنس

        ·مرحله زندگی

        ·موقعیت اجتماعی

        ·ویژگی‌های روحی- روانی (ویژگی‌های شخصیتی)

        ·انگیزه‌ها و علایق

        ·شیوه مسافرت/ مسافت طی شده در مسافرت

این موضوع در نمودار نمایش داده شده است. اگر شخصی بخواهد لباس بفروشد، باید به مشخصات و ویژگی‌های ظاهری افراد توجه كند. آیا آنها قد بلند هستند یا قد كوتاه، چاق هستند یا لاغر؟ اگر بخواهد كفش بفروشد، باید ببیند پای آنها بزرگ است یا كوچك و شكل پای آنها چگونه است؟ اگر بخواهد دستكش‌های گلف بفروشد، باید بررسی كند كه چند نفر چپ دست و چند نفر راست دست هستند؟ اندازه دست آنها چقدر است؟

بازار را می‌توان به هر شكل و با هر معیاری بخش‌بندی كرد، به نحوی كه در تعیین مشخصات و الگوهای رفتار مصرف كننده و نیازهای وی، مفهوم و معنای خاصی داشته باشد.

مثلاً یك بخش از بازار جهانگردی می‌تواند منحصر به خدمات‌رسانی به بانوان مجرد آمریكایی، كه شاغل و علاقه‌مند به بازی گلف و تنیس هستند، باشد. بنابراین، می‌توان تعدادی از اقامتگاه‌ها را به این امر اختصاص داد. بخش‌بندی بازار به سه دلیل انجام می‌گیرد:

        ·تولید و توسعه محصول به منظور رفع نیازهای خاص به شكلی مطلوب.

        ·تعیین محل و روش فروش محصول.

        ·تصمیم‌گیری در مورد ضروری بودن یا نبودن تركیب بخش‌های مختلف با یكدیگر و شیوه انجام آن.

در زیر، به تعدادی از معیارهای مورد استفاده در بخش‌بندی بازاراشاره می‌كنیم:

ملیت و جنسیت

فرهنگ مشترك[8] (افرادی كه دارای ملیت یكسان هستند، مشخصات رفتاری و ویژگی‌های مشابهی دارند). به عنوان مثال، برای مدیر یك استراحتگاه، دانستناینكه دیداركنندگان، ژاپنی هستند یا فرانسوی، مهم است. هر ملیتی به زبان خاص خود ارتباط برقراركرده و از ترجیحات و الگوهای رفتاری خاصی برخوردار است.

هتل یا استراحتگاه باید حد در كنار هم قرار دادن ملیت‌های مختلف را مورد بررسی قرار دهد. در این زمینه، مطالعات و تحقیقات كمی انجام شده است و گردانندگان این مكان‌ها تنها از تجربیات خود برای این منظور بهره می‌گیرند. آنها به تجربه آموخته‌اند كه اگر بیش از 50 درصد ظرفیت هتل یا استراحتگاه را تنها به یك ملیت (مثلاً ژاپنی‌ها) اختصاص دهند، جای دادن دیگر ملیت‌ها در آن مجموعه دشوار خواهد بود.

بسیاری معتقدند كه 50% ظرفیت هم، بسیار بالاست. حتی گاهی گفته می‌شود كه اگر قرار است بیش از 50% ظرفیت یك هتل به یك ملیت اختصاص داده شود، بهتر است تمام ظرفیت آن هتل یا اقامتگاه را به همان ملیت اختصاص داد. البته چنین اقدامی، هتل یا استراحتگاه را به یك بازار خاص وابسته می‌كند و خطراتی به همراه دارد.

همین طور كنار هم جای دادن پاره‌فرهنگ‌های یك كشور در یك مكان نیز مشكل‌آفرین است. باید به خوبی از تفاوت‌های موجود بین آنها، آگاه بود. مردم ساكن در مناطق مختلف، با تفاوت‌هایی در سطح آموزش، فرهنگ و درآمد، ممكن است به خوبی به هم در نیامیزند. تعیین دقیق نسبت اختلاط پاره‌فرهنگ‌های مختلف ضروری است.

جنسیت نیز متغیری مهم است. سلیقه‌ها و پسند‌ها، نیازها و خواسته‌های زنان و مردان تا حدودی از یكدیگر متفاوت بوده و باید دقیقاً شناسایی شوند.

به نسبت تفاوت‌های مربوط به ملیت دیداركنندگان و نوع بازار، ترجیحات مصرف درآمد آنها نیز متفاوت است.

---

جهت دریافت فایل صنعت مسافرت و جهانگردی لطفا آن را خریداری نمایید

قیمت فایل فقط 8,900 تومان

برچسب ها : صنعت مسافرت و جهانگردی , دانلود صنعت مسافرت و جهانگردی , صنعت مسافرت , جهانگردی , مسافرت , جغرافیا , پروژه دانشجویی , جهانگردی بین‌المللی , جهانگردی بین‌المللی و گردشگری داخل كشور , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه