ضمان عاقله

دسته: حقوق
بازدید: 84 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 26 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 30

مقدمه شرح و نقد و بررسی قوانین و مقررات به منظور دقت بیشتر در تفضیل و تكمیل آنها و رفع نواقص و اصطلاحات امری ضروری می‌باشد بدیهی است باید مورد عنایت و توجه دانشكده‌های حقوق و اساتید قرار گیرد چون یكی از منابع نظامی حقوقی هر كشور عقاید دانشمندان حقوق آن كشور است گرچه تاثیر دكترین در نظامهای حقوقی قابل توجه نیست و به راحتی مورد توجه قانونگزار

قیمت فایل فقط 2,900 تومان

ضمان عاقله

مقدمه :

شرح و نقد و بررسی قوانین و مقررات به منظور دقت بیشتر در تفضیل و تكمیل آنها و رفع نواقص و اصطلاحات امری ضروری می‌باشد.

بدیهی است باید مورد عنایت و توجه دانشكده‌های حقوق و اساتید قرار گیرد چون یكی از منابع نظامی حقوقی هر كشور عقاید دانشمندان حقوق آن كشور است گرچه تاثیر دكترین در نظامهای حقوقی قابل توجه نیست و به راحتی مورد توجه قانونگزاران و كارگزاران قرار نمی‌گیرد. اما گذشت زمان متصدیان امر را وا‌می‌دارد برای پیشرفت و تكامل جامعه به نظریات و تحقیقات علمای حقوق جامعه عمل بپوشانند.

با در نظر گرفتن این واقعیت كه تحولات ناشی از انقلاب اسلامی و حاكم شدن این نظر كه همه قوانین و مقررات می‌بایست بر پایه موازین اسلامی وضع شود بر كسی پوشیده نیست نوعی سیستم فضایی جدید بوجود آمده است خصوصاً در حقوق كیفری بسیاری قوانین عوض شده و یا نسخ گشته است و قوانین جدیدی كه ریشه در فكر اسلامی و فقه شیعه دارد ایجاد شده است.

یك سلسله مسایل حقوقی در قانون مجازات اسلامی تصویب شد وبرای اجراء به محاكم فرستاده شده است كه برای بسیاری از حقوقدانان و جامعه تازگی داشته است در بعضی موارد با موجی از اعتراضات مواجه شده است و سوالات انبوهی را در ذهن بوجود آورده است اولین مشكلی كه در اذهان عمومی ایجاد كرده است كیفیت اجرای آن است و آیا اصولاً در جامعه امروزی قابلیت اجرا را دارد یانه؟ قوانین فراوانی وجود دارد كه هنوز جواب قاطع و روشن به این سوالات داده نشده است از جمله قسامه، و ناهمگون موارد دیات با متقضیان زمان و ضمان عاقله و...

با توجه به این مقدمه كوتاه باید اذعان داشت كه جامعه كنونی ما اقتصادی نوین از دكترین حقوق اسلامی را دارد كه نمی‌توان به آسانی از كنارش گذشت و اهمیت آن زمانی بیشتر می‌شود كه قانونگزاران ناچار باشند مبانی حقوقی خود را در وضع قوانین در چارچوب مذهب خاصی طرح‌ریزی كنند و عدول از آن و وضع خودسرانه قوانین را نامشروع بدانند و جامعه پذیرای چنین قوانین نباشد. مشكل زمانی بیشتر به چشم می‌آید كه در طول قرنها این قوانین در جامعه جامع عمل نپوشیده و فقط در كتابها و حجرات مدارس علمی مورد بررسی قرار می‌گرفت و مشكل تر از آن است كه علماء بخواهند همان دستورات اسلامی را به شكل ترجمه به صورت قانون در‌آورند و برای اجرا به محاكم بفرستند و بخواهند بواسطه همان قوانین جامعه فعلی را اداره كنند غافل از شرایط زمانی و مكانی بسیاری از این قوانین و دستورات را موضوعاً از قابلیت اجراء خارج كرده است و جزء قوانین گذشته با شرایط خاص آن زمان بوده است و امروزه قابلیت اجرا را ندارد به عنوان مثال در كتابهای فقهی با بحث عتق رقبه مواجه می‌شویم كه دستورات و احكام شرعی زیادی را به خود اختصاص داده از جمله كیفیت برخورد با رقبه و شرایط به ملك در‌آوردن و آزادی رقبه... و قوانین خاص ذمه و فرزند آن و احكام ازدواج با امه كه هنوز هم در رساله‌های علمیه‌ به عنوان كفاره روزه قضا و مسایل دیگر بحث عتق رقبه بیان می‌شود كه البته امروزه این مطلب بطوركلی وجود ندارد و در بلاد مختلف یكسان نبوده است حتی در آن زمان نیز در ایران چیزی به نام برده‌داری و بردگی نبوده است تا چه رسد امروزه كه در جامعه اسلامی چنین مطلبی نیست.

یكی از مسایل مهمی كه در قانون مجازات اسلامی مطرح گردیده است و بعد از انقلاب تصویب شده است ضمان عاقله است.

این مساله گرچه زمان پیامبر (ص) و در جامعه عرب قابل اجراء بوده است ولی تاكنون در جامعه ما با این كه در قانون مجازات اسلامی آمده است عمل نشده است و در محاكم دیده نشد كه كسی یا كسانی به عنوان ضمان عاقله محكوم به پرداخت دیده شده باشد. و بدواً اینطور به نظر می‌رسد كه با مقتضیات زمان هماهنگ نمی‌باشد.

آنچه ما در این تحقیق درصدد آن هستیم بررسی كیفیت تقنین و علت آن در دین مبین اسلام و اینكه آیا در جامعه كنونی ما قابل اجرا است؟ و همین طور در مورد نقد و بررسی این قانون می‌باشد.

گفتار اول

(سابقه تاریخی ضمان عاقله)

برای درك بهتر مسئولیت عاقله باید به بررسی كیفیت ایجاد این قانون در زمانی كه مرسوم گشته است بپردازیم، اعراب ساكن جزیره العرب در دوران جاهلیت به شكل نظام قبیله‌ای زندگی می‌كردند گرچه در آن طرف مرزها امپراطوریهای بزرگی وجود داشته است و به شكل متمركز و مدنی زندگی می‌كردند ولی از لحاظ جغرافیایی عربستان صحرای پهناوری است با توجه به خصوصیات خاص خود سازمان قبیله‌ای را بیشتر پذیرا بود تا حكومت متمركز.

اعراب بدوی عربستان همیشه از محلی به محل دیگر كوچ می‌كردند و با احشام خود در پی بدست آوردن آب و علوفه سرگردان دشتها بودند و هر نوع تمركز جمعیت غیرممكن بود. از آنجا كه زندگی در صحرای بی‌آب و علف پر مشقت وبه لحاظ فقدان منابع و زندگی در حال كوچ همیشگی دارای خطرات طبیعی و غیرطبیعی فراوان بوده است لذا اعراب را بر‌آن داست كه در قالب گروههای خویشاوندی و خانوادگی به صورت قبیله ای خود را اداره كنند زندگی در صحرا و هجوم و غارت قبایل دیگر سبب شد كه اتحاد و پیوستگی اعضاء قبیله با یكدیگر بیشتر شود. تا جایی كه گروه همچون یك واحد اجتماعی عمل می‌كند در این حالت گروه فقدان یك فرد از اعضاء خود را فقدان تمامی خود می‌داند این ایده سبب می شد كه اگر یك نفر بدست اشخاص قبایل دیگر كشته می‌شد فقدان او سبب رنج و صدمه همه قبیله به حساب می‌آمد و آنان را به انتقام وامی‌داشت و غالباً چنین انتقامها به خونریزی و انهدام كامل هر دو طرف منتهی می‌گردید و سالها جنگ و خونریزی را به دنبال داشت.

جهت احتراز از این خونریزی و نابودی دسته جمعی این رسم بنیان گردید كه در مقابل كشته شدن فرد تمامی افراد قبیله به صورت پرداخت خون بها جبران شود گفته می‌شود در عصر جاهلیت بهایی كه در قتل پرداخت می‌شد ده شتر ماده بوده است و از زمان عبدالمطلب صد شتر ماده میزان جان یك انسان شناخته شده است.

با ایجاد این سنت دادن خون بها مرسوم گشته است « خون بها نوعاً به دیه یا عقل تعبیر می‌شود» و عبارت است از تاوانی كه بوسیله قاتل به گروه یا خانواده مقتول یا مجنی علیه تأدیه می‌گردد در واقع بر جانی است كه تاوان را بپردازد و ممكن است چنانچه قاتل از اعضاء یك گروه بوده باشد گروه پرداخت آن را تقبل می‌كند.

این رسم دارای مزایای زیادی بوده است از جمله مزایایی كه می‌توان برشمرد:

1- جلوگیری از خونریزی وسیع چون در میان اعراب بدوی مرسوم بوده است كه خون در مقابل خون قرار دارد و هیچ نوع تاوانی دیگری جزء خون برسمیت شناخته نمی شده و انتقام ترد اعراب یك ضرورت حیاتی تلقی می شده است وعطش انتقام ذاتاً آنچنان شدید بود كه هیچ چیز جزء خون نمی‌توانست آنرا فروكش كند در بعضی موارد این انتقام تبدیل به یك سلسله خونریزیها از سوی دو طرف درگیر منجر می‌گردید جنگ كه مدت چهل سال ادامه داشت و به انهدام هر دو طرف مخاصمه انجام گرفت .

2- سبب امنیت اجتماعی می‌شود چون در دادن خون بها همه قبیله شریك بودند اعضاء را ملزم می‌كرد بر اعمال اعضاء خود نظارت كنند و مانع تكرار خطای آنان شود.

3- این رسم بار تادیه خسارات را از دوش فردی كه مسئول پرداخت خون بهاء است برمی‌دارد چه بسا در اغلب موارد خود قاتل نمی‌تواند تمام دیه را به تنهایی تأدیه كند.

4- این رسم بر تعاون و اتحاد اعضاء قبیله می‌افزود چون زندگی آنان به شكل قبیله‌ای و گروهی بود و اتحاد و یكدلی سبب قوام قبیله‌ای می‌شد.

گفتار دوم

( جایگاه ضمان عاقله در اسلام)

با توجه به محاسن و مزایایی كه در فوق بیان نمودیم این رسم به صورت یكی از فضائل درخشان دوره جاهلیت درآورد و بنابراین این رسم با گفتار پیامبر گرامی(ص) اسلام كه فرمود فضایل جاهلیت در اسلام مورد قبول قرار می‌گیرد، وارد اسلام شد.

البته لازم به ذكر است گرچه ضمان عاقله دارای مزایای زیاد بوده است ولی خالی از اشكال نبوده است چون در عصر جاهلی عشیره وقبیله فرد به دفاع از جانی برمی‌خواست و این دفاع آنان فاقد هر نوع قید و شرط بود و اسلام درباره آن یك رشته شرایطی را بیان نمود و حكم آن را به صورت عقل پسند و خرد پذیر در آورد و سبب شد ضمان عاقله از آن وسعت دوران جاهلی محدود گردد. این شروط عبارتند از:

الف : جنایت عمدی نباشد.

ب: جنایت خطای محض باشد.

ج: حتی اگر حنایت با بینه ثابت شود در عین حال اولیای دم دیه را با چیزی مصالح كنند.

دیه بر عهده خود جانی است نه عاقله.

دیه در دوران جاهلیت بر تمام اعضاء قبیله پخش می شد و چه بسا هر فردی با پرداخت یك دینار محكوم می شد و اگر روح حكم همان روح قبیله‌ای بود اسلام باید آن را بر تمام قبیله پخش كند وهمه اعضاء را مكلف به پرداخت جزیی از دیه نماید در حالیكه در بین مبین اسلام دیه در خصوص عاقله است و عاقله در لسان حكم اسلامی غیر از عاقله در عصر جاهلی است زیرا در اسلام منظور از عاقله عصبه و نزدیكان قاتل از طریق پدر نه دیگر بستگان و نه مجموع قبایل بنابراین باید توجه داشت كه ضمان عاقله به همان كیفیت دوران جاهلیت وارد اسلام نشده است.

پیامبر گرامی اسلام (ص) در قضیه زنی از قبیله هندیل با دستور اجرای آن خود عامل به ضمان عاقله گردید و این رسم ادامه یافت و عمر خلیفه ثانی به آن عمل می‌كرد و حتی علی‌(ع) نیز به آن عمل می‌كرد.

گفتار سوم

(معنای ضمان عاقله)

بخش اول: ماهیت ضمان: ضمان به معنای قبول كردن و پذیرفتن یا برعهده گرفتن وام دیگری است و ملزم شدن به اینكه هرگاه كسی به عهد خود وفا نكرد از عهده خسارت برآید.

از نظر فقها، ضمان عقدی است كه فایده و ثمره‌ آن نقل مال است از ذمه مضمون عنه به ذمه ضامن و التزام به آنچه در عهده غیر است.

ضمان بر دو نوع می‌باشد 1- ضمان عقدی 2- ضمان قهری

ضمان عقد: به معنای عام و خاص به كار می‌رود در معنای خاص به معنای عقد ضمان معروف است كه در ماده 684 قانون مدنی تعریف شده است.

«ضمان عقدی عبارت است از اینكه شخص مالی را كه به ذمه دیگری است به عهده بگیرد متعهد را ضامن و طرف دیگر را مضمون له و شخص ثالث را مضمون عنه یا مدیون اصلی می‌گویند»

پس ضمان عقدی یا مسئولیت قراردادی در نتیجه اجرا نكردن تعهدی كه از عقد ناشی شده است بوجود می‌آید كسی كه به عهد وفا نكند و موجب اضرار غیر شود بدهی است كه باید از عهده خسارت وارده برآید.

ضمانی كه متخلف در این باره پیدا می‌كند مسئولیت قراردادی نامیده می شود.

ضمان عقدی به معنای عام: شامل عقد ضمان، عقدحواله، عقد كفالت می‌شود زیرا در هر سه به موجب عقد و توافق طرفین شی خاصی بر عهده شخصی به نفع دیگری قرار می‌گیرد با این تفاوت كه موضوع ضمان گاه مال است چنانچه در عقد ضمان و حواله وجود دارد و گاه شخص انسان است همانطور كه در عقد كفالت می بینیم به موجب عقد ضمان و حواله ضمان مسئول است تا مال معینی را به طلبكار یا محال له پرداخت كند و به سببعقد كفالت كفیل مكلف است شخص معینی را ترد طلبكار خاص نماید.

ضمان قهری یا غیرقراردادی: شی معین بر عهده كسی استقرار می‌یابد اما منبع و منشأ ضمان قراداد و التزام از طرف ضامن نیست بلكه یك عمل مادی محض است كه در شكل اتلاف یا استیلای نامشروع و غیره از شخص صر می زند و قانون این عمل را موجب پیدایش ضمان می شناسد.

در موردی ضمان قهری است كه موجب آن با اراده واختیار ضامن نباشد جایی كه شخص بر حسب عقد معاوضه فاسدی مال دیگری را بدست آورده باشد كه قاعده مایضمن بصحیحه بضمن بفاسده و ما لایضمن بصحیحه لا یضمن بفاصده وجود دارد.

برای ضمان قهری موجباتی است كه در ماده 307 قانون مدنی ذكر شده است.

امور ذیل موجب ضمان قهری است 1) غصب و آنچه در حكم غصب است 2) اتلاف           3) تعبیب     4) استیفاء

با این توضیحات ملاحظه می‌گردد كه پرداخت دیه توسط عاقله یكی از مصادیق ضمان قهری است و به حكم قانونگذار این ضمان بوجود می‌آید و هیچگونه عقد و قراردادی قبلاً باری این كار منعقد نشده است.

بخش دوم : معنای عاقله : عاقله مفرد مونث است و تا تأنیت آن به اعتبار جماعت است كه در معنای آن مندرج است مانند جامعه و جمع آن عواقل است و از ماده عقل گرفته شده است. در مفاهیم مختلف بكار رفته است در اصل به نظر می‌رسد واژه عقل به مفهوم «بستن پای از جا در رفته شتر » باشد كه بعداً به مفهوم خون بهاء نیز به كار رفته است.

چون خون باء نیز قیدی است بر گردن عاقله بین آنهایی كه مكلفند خون بهاء را بپردازند.

در كتاب لمعه برای واژه عاقله سه احتمال بیان گشته است:

اول: عاقله مشتق از كلمه عقل است به معنای بستن و محكم كردن است به همین خاطر ریسمان را نیز عقان گویند از این جهت كه هنگام پرداخت دیه به اولیای مقتول شترهایی را كه به عنوان خونبهای مقتول است در  كنار درب خانه آنها آورده و زانوهایشان را عقال می‌كردند و می بندند و چون با دادن دیه توسط افراد به اولیای مقتول دهان آنها را از هرگونه تعرضی می بستند به این افراد عاقله اطلاق می شود.

دوم : برخی نیز عاقله را از عقل و به معنای خرد می پندارند یعنی دیه بر آن كسی است كه عاقل‌تر است حال آنكه این اصطلاح خاص است و یكی از معانی دیه عقل است چرا كه اثر بار دارندگی و در برابر هرگونه قتل وجرح ونقض عضو است عاقل یعنی كسی كه دیه را می پردازد.

پس عاقله یعنی پرداخت كننده دیه و خونبها و به مناسبت اینكه كسان قاتل محتمل پرداخت دیه و خونبها می‌شوند عاقله گفته می شود.

سوم: عاقله به معنای منع و از ریشه عقل است از این جهت كه عاقله به جهت جلوگیری از بروز خسارت و ضرر و زیان همیشه مراقب خویشان و بستگاه خود شده تا از ارتكاب اعمالی كه منجر به قتل وجرح و نقص عضو و خطای محض می شود جلوگیری به عمل می‌آورد یا بدین دلیل ك قبل از اسلام بستگان قاتل بوسیله شمشیر از آسیب ولی مقتول به شخص قاتل مانع می شدند ولی اسلام دستور داد كه با پرداخت مال او را از انتقام منع كنند.

جهت دریافت فایل ضمان عاقله لطفا آن را خریداری نمایید

قیمت فایل فقط 2,900 تومان

برچسب ها : ضمان عاقله , ضمان , عاقله , ماهیت ضمان , مسئولیت عاقله , مقدار توزیع دیه , دانلود ضمان عاقله , پروژه دانشجویی , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه